ماهنامه پسته- عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پسته کشور در همایش پسته با تاکید بر لزوم انجام اصلاحات نهادی در صنعت پسته، گفت: به زبان‌های مختلف می‌شنویم که سودآوری صنعت پسته کاهش یافته، منابع آب در مناطق پسته کاری در حال تخریب هستند، بهره وری استفاده از نهاده‌ها در صنعت پسته پایین است، عملکرد هکتار باغات پسته کاهش یافته و فقر در مناطق پسته کاری افزایش یافته است.
دکتر محمد عبدالهی با بیان اینکه کشاورزان ما، انسان‌های بی‌مسوولیت و کم کاری نیستند، افزود: کشاورزان انسان‌های بسیار فعالی هستند که از آب شور با EC ، 20 هزار، پسته برداشت می‌کنند و کیلویی 10 دلار می‌فروشیم.
عبدالهی با بیان اینکه بر خلاف سایر محصولات کشاورزی، سرمایه‌گذاری در صنعت پسته نسبتاً خوب است، یادآور شد: دولت در حد توان در حال حمایت از صنعت پسته است. یعنی دولت بیش از این بضاعت ندارد. تحقيقات کشاورزی در حد قابل قبولی انجام شده، ترویج فعالیت های خوبی انجام داده است.
او با طرح این سوال که "چرا این همه تلاش به ثمر نمی‌نشیند و وضعیت صنعت پسته چشم انداز امیدوارکننده‌ای ندارد؟"، اظهار داشت: وقتی که مطالعات اقتصادی و اجتماعی را انجام می‌دهیم ،بیشتر به این نتیجه می‌رسیم که بایستی در قوانين، سياست‌ها و ساختارهاي سازماني تغییر صورت بگیرد تا مشکلات حل شود.
این دکترای اقتصاد کشاورزی خاطر نشان کرد: باید بعضی قوانین اصلاح شود، بعضی سیاست ها درست شود و بعضی ساختارهای سازمانی و تشکلات سازمانی اصلاح یا ایجاد شوند تا مشکل حل شود.
او با بیان اینکه اگر بخواهیم این سه را اصلاح کنیم، بایستی اصلاحات نهادی انجام دهیم، یادآور شد: مثلا مطالعه‌اي كه اخيرا انجام شده است نشان مي‌دهد كه تحقيقات و ترويج كشاورزي باعث افزايش دانش كشاورزان در خصوص زمان مصرف آب شده است اما اين دانش تاثيري در عمكرد باغات پسته نداشته است.
عبدالهی ادامه داد: بررسي بيشتر نشان مي‌دهد كه ساختار حاكم بر سيستم آب، اجازه تاثير‌گذاري اين دانش را نمي‌دهد. براي تغيير اين سيستم لازم است تا قوانين، سياست‌ها و ساختارهاي سازماني تغيير كند. او خاطر نشان کرد: چطور از کشاورز بخواهیم که آب را انتقال مکانی بدهد، در صورتی که ساختار سازمانی و ساختار نهادی کافی در این زمینه وجود ندارد.
عبدالهی با اشاره به این که سياست، قانون و سازمان تحت عنوان نهاد شناخته مي‌شوند، تاکید کرد: براي اصلاح سه عامل فوق، نياز به اصلاحات نهادي است. لذا نياز است تا در صنعت پسته اصلاحات نهادي مناسب صورت گرفته و گرنه فعاليت‌هاي اصلاحي ديگر ، يا بي‌تاثير خواهد بود و يا داراي اثرات پاييني مي‌باشد.
زمان اصلاحات نهادی پسته فرارسیده است
او افزود: از ديدگاه تئوري تغييرات نهادي زماني بايستي صورت گيرد كه هزينه‌هاي فرصت تغيير بيشتر از هزينه هاي مبادلاتي فشارهاي سياسي باشد. یعنی اگر نهاد را تغییر ندهید، اینقدر نهاد کهنه برای شما هزینه ایجاد می‌کند که با اینکه ممکن است تغییرات، مشکلات سیاسی برایتان ایجاد کند، ولی مشکلات و فشارهای سیاسی کمتر از هزینه‌های نهاد کهنه است.
عبدالهی به صراحت گفت: الان از نظر صنعت پسته زمان آن تغییر است. یعنی اینقدر هزینه‌ی نگه داشتن این نهاد کهنه، بالا است که هیچ منطقی نمی‌گوید که این نهاد کهنه را نگه دارید.
او با بیان اینکه باید ساختار سازمانی را تغییر دهیم، خاطر نشان کرد: انجام نشدن اصلاحات نهادي هزينه‌اي برابر با نابودي صنعت پسته (هزينه فرصت) دارد. هزينه‌اي كه بزرگ‌تر از هر گونه پيامد سياسي به عنوان هزينه مبادلاتي تغييرات است.
او مراحل تغییرات نهادی را 4 گانه دانست و گفت: این 4 مرحله، تغيير تفكر، پردازش سياسي، تغيير نهادي و تغيير عمل هستند.
عبدالهی افزود: اولین مرحله، تغییر تفکر است. یعنی تفکرات مردم بایستی تغییر کند تا بتوانیم سه مرحله بعد را انجام دهیم. وقتی مردم از نظر تفکری آماده شدند، آن زمان نخبگان سیاسی این تفکرات را پردازش می‌کنند و آن را به قانون یا سیاست تبدیل می‌کنند.
او با بیان اینکه تا مردم نخواهند هیچ اتفاقی نمی‌افتد، ادامه داد: تا زمانی که مردم نخواهند کاری صورت بگیرد، دولت هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد.
عبدالهی با بیان این که برای تغییر تفکر، بایستی سه فاکتور عوامل عینی، عوامل ذهنی و اطلاعات و آموزش را در تفکر مردم تغییر دهیم، خاطر نشان کرد: عوامل ذهنی یعنی آنچه که در ذهن مردم در مورد مسائل هست. عوامل عینی آن چیزی است که دارند می‌بینند، آموزش و اطلاعات هم چیزی است که ما به آنها می‌دهیم.
او افزود: مثالی در این زمینه که داریم در شهرستان‌های رفسنجان و انار، خاموشی موتور چاه‌ها در پاییز دو سال انجام شد، اما چون ذهنیت مردم برای پذیرش این مسئله آماده نبود، فشارهای سیاسی باعث شد که این اتفاق نیافتد و کل این مساله از بین رفت.
او با بیان اینکه نخبگان سیاسی چیزهایی را مطرح می‌کنند که مردم خوشحال شوند و دوست داشته باشند، یادآور شد: نخبه‌ی سیاسی، محبوبیت و رای می‌خواهد و هیچکس از نخبه سیاسی توقع ندارد تا آن‌چیزی که مردم دوست ندارند، انجام دهد. چون مردم دوست نداشتند چاه‌هایشان را خاموش کنند فشار آوردند و نمایندگان مجلس اعتراض کردند و زحمت زیادی که موسسه تحقیقات پسته، سازمان جهاد کشاورزی، فرمانداری، اداره برق و اداره آب انجام داده بودند و طی دو سال داشت جا می‌افتاد، به هم ریخت. پس تا زمانی که ذهنیت مردم آمادگی کافی را نداشته باشد، نمی‌توانیم هیچ قدمی برداریم.
دولت برنامه‌ای برای تامین آب ندارد
او با اشاره به لزوم تغییرات ذهنی مورد نیاز در حوزه آب گفت: در مسایل آب بعضی ذهنیت‌ها وجود دارد که باید تغییر دهیم. این ذهنیت الان در ذهن همه کشاورزها است که انتقال آب بین حوضه‌ای صورت می‌گیرد که باید عوض شود و تبدیل شود به اینکه انتقال آب صورت نمی‌گیرد؛ نه از خلیج فارس، نه از دریای خزر، نه از کارون و نه از هیچ کجا، آب به استان کرمان نمی آید.
عبدالهی افزود: این ذهنیت وجود دارد که دولت حتماً برنامه‌ای برای تامین آب دارد. این ذهنیت باید به اینکه دولت هیچ برنامه‌ای برای تامین آب ندارد، تغییر داده شود. واقعیت این است که دولت می‌تواند از منابع آب حفاظت کند و یکی از وظایفش است، اما آب برای کشاورز نمی‌آورد.
او ادامه داد: نمونه دیگری که در ذهن مردم است این است که علت بحران آب، خشکسالی است. این ذهنیت باید عوض شود. باید تبدیل شود به اینکه علت بحران آب سوء مدیریت دولت و کشاورز است.
عبدالهی تصریح کرد: زمانی که دولت در منطقه غیر مجاز پروانه داده و کشاورز بیش از پروانه بهره‌برداری کرده است، هیچکس به غیر از خودمان مقصر نیست.
او اظهار داشت: ذهنیت دیگری که الان هست و باید عوض شود این است که منابع آب نامحدود است ونباید نگران آینده بود. این ذهنیت باید تبدیل شود به این که منابع آب محدود است و بایستی استفاده بهینه از آب در دستور کار قرار گیرد.
یک ذهنیت دیگر این است که انسان به عنوان اشرف مخلوقات حق دارد از منابع آب به هر نحوی که دوست دارد، استفاده کند که باید تبدیل شود به این ذهنیت که انسان به عنوان جانشین خدا بر روی زمین باید از منابع آب به عنوان آیات الهی حفاظت کند.
او در ادامه بعضي از عوامل عيني كه بايد به خوبي براي مردم نمايش داده شود را برشمرد و گفت: خشك شدن چاه‌هاي آب، خشك شدن باغات پسته، كوره‌هاي زغال سازي، مهاجرت روستاييان، پسته كاران ثروتمندي كه الان فقير شده اند، پيامدهاي استفاده درست از آب و سيستم هاي آبياري تحت فشار از جمله عوامل عینی است که باید نمایش داده شود.
عبدالهی افزود: زمانی می‌گفتند که پوست‌های پسته بیرون ریخته را نشان ندهید. اگر بگویید که باعث آفلاتوکسین می‌شوند، ضد امنیت ملی است. اما وقتی این‌ها را نشان ندهید، خود این‌ها باعث می‌شود که مشکل پیدا کنیم.
او ادامه داد: شما نمی‌توانید بگویید که چاه‌های ما خشک شده، این‌ها را نگوییم چون باعث می‌شود که از نظر سیاسی مشکل پیدا کنیم. هیچ مشکی نیست، باید گفت و مشکل را هم پیدا کرد. اگر نگوییم هزینه‌اش خیلی بیشتر خواهد بود.
رییس سابق موسسه تحقیقات پسته کشور گفت: اگر ما نیاز داریم که تغییر نهادی ایجاد شود، پیش نیاز آن تغییر تفکر است. پس اگر نیاز به تغییر در سیاست‌ها، قوانین و سازمان‌ها و در نهایت انجام اصلاحات نهادی باشد، راهی جز ایجاد تغییر در تفکرات مردم نیست. تا چنین اقدامی صورت نگیرد انجام اصلاحات نهادی غیر ممکن بوده و راه توسعه صنعت پسته ناهموار خواهد بود. نه اینکه اتفاق نمی‌افتد، بلکه کند است. باید ببینیم که چه کسی باید این تغییر و تفکر را انجام دهد؟
تغییر تفکر بر عهده نخبگان علمی
عبدالهی افزود: وظیفه اصلی تغییر تفکرات مردم بر عهده نخبگانی است که نیازی به رای مردم ندارند. لذا نخبگان علمی در حوزه‌های مختلف باید این کار را انجام دهند. نخبگان سیاسی که نیازمند جلب آرا مردم وکسب محبوبیت هستند بایستی بعد از تغییر تفکرات مردم، نسبت به پردازش آن و انجام اصلاحات نهادی، اقدام کنند.
او خاطر نشان کرد: در ابتدای کار، هیچ نخبه سیاسی نمی‌تواند هیچ قانونی بر ضد خواسته های مردم تصویب کند که اگر این کار را بکند رای نمی‌آورد.
عبدالهی اظهار داشت: در فرآیند اصلاحات نهادی، رسانه نقش مهمی بر عهده دارند.
او در ادامه، اقدامات گسترده اطلاع رساني، آموزشي، فرهنگي و ... تغيير تفكر كشاورزان از روش‌هاي سنتي به علمي و تغییر دیدگاه آنها برای حداكثر نمودن منافع اجتماعي به جای حداكثر كردن منافع شخصي، شناسايي ساختارهاي سازماني مناسب و تصويب قوانين و ارائه سياست هاي مناسب جهت عملي نمودن تفكرات بيان شده را گام هاي لازم جهت انجام اصلاحات نهادي در صنعت پسته اعلام کرد.
