حسین حکم آبادی
عضو هیأت علمی ایستگاه تحقیقات پسته دامغان
ماهنمامه شماره 33 - دی ماه 1397
پایین بودن عملکرد در واحد سطح پسته ایران باعث از دست‌دادن جایگاه این محصول در بازار جهانی و کاهش راندمان منابع است. طی چند سال اخیر تحقیقاتی روی این مقوله و افزایش راندمان گیاهی شروع شده که یکی از راحت‌ترین و موثرترین راه افزایش بازدهی در واحد سطح، کشت پایه‌های مقاوم است. کشت پسته یو سی بی وان (UCB-1) در آمریکا بعد از گونه‌های مختلفی از جمله آتلانتیکا، ورا، اینتگریما و تربنتوس بسیار رونق گرفته‌است، که چند سالی است این گونه به شیوه‌های مختلفی از جمله بذری و کشت بافت وارد ایران شد. در ابتدا باید بیان داشت که یو سی بی وان هیبریدی بین دو درخت خاص از دو گونه وحشی پسته Pistacia atlantica و Pistacia integerima است که بذر آن توسط دانشگاه دیویس کالیفرنیا تولید شده و هم اکنون به عنوان بهترین و پرمحصول‌ترین پایه پسته موجود در دنیا شناخته می‌شود. به همین منظور، این تحقیق با هدف بررسی بایدها و نبایدهای کشت پسته UCB-1 صورت گرفت. در تحقیقات انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که پسته UCB-1 نسبت به پایه‌های دیگر در شرایط مطلوب دارای رشد بسیار بالایی بوده و در هر محیطی که این هیبرید به خوبی رشد کند احتمال آلودگی به قارچ و نماتد وجود دارد، که UCB-1 بسیار به بیماری‌ها مقاوم می‌باشد. هر گونه‌ای و یا به عبارت بهتر هر وسیله‌ای که تازه وارد یک فرهنگ و محیط می‌شود، یقیناً با بازی کردن و شناخت آن می‌توان بهترین بازدهی را از آن گرفت. تاکنون دو مطلب روی این پسته در نقاط مختلف کشور نگرانی‌هایی را در بر داشته است. مقاومت به سرما و شوری UCB-1 جای بسی تردید و مخصوصاً سرمازدگی پاییز در نقاط گرمی مانند ارزوییه واقع در جنوب کرمان نیز مشاهده شده‌است. این رویداد تا سن 8 سالگی تا رسیدن گیاه به تنه‌ای کلفت و یا تا زمانی که از نظر ساختاری بعد از پیوند به مرحله‌ای برسد که بتواند سرما را به خوبی کنترل کند، احتمال وقوع آن وجود دارد. تحقیقات زیادی در این موضوع صورت گرفته که همگی گواه این مطلب می‌باشند که اگر گیاه UCB-1 به موقع خزان کند، می‌تواند گزینه‌ای بسیار عالی برای افزایش راندمان در واحد سطح باشد. از طرفی با وجود رشد بسیار زیاد آن و همچنین قابلیت ریکاوری بالای آن می‌تواند در گذشت و عبور درخت از هر تنشی کمک‌کننده باشد. همچنین کشت این پایه به صورت بذری و یا اینکه کشت بافت نیز می‌تواند یکی از چالش‌های کشت این تازه وارد به صنعت پسته در ایران در جایگزینی با رقم های ورا باشد. در این مقاله به این مهم پرداخته خواهد شد.
موضوع پایه به عنوان یک عامل موثر در عملکرد پسته در تحقیقات داخلی کمتر مورد توجه محققین بوده‌است. با توجه به اهمیت پایه در کاهش اثر تنش‌ها (سرمای زمستانه، شوری خاک و آب، بیماری‌های خاکزاد) و جذب عناصر، تحقیق و بررسی عملکرد پایه‌های مختلف در تلفیق با ارقام تجاری بومی و یا غیربومی در هر منطقه و نهایتاً معرفی بهترین تلفیق پایه و پیوند در هر منطقه‌ای لازم به نظر می‌رسد.
علی‌رغم قدمت کم پسته‌کاری در کالیفرنیای آمریکا موضوع پایه به عنوان یک عامل کلیدی در عملکرد باغات پسته مورد تحقیق بوده‌است. در سال‌های اولیه کشت و کار پسته پایه اهلی (vera) به علت عدم مقاومت به نماتد‌ها و قارچ فیتوفترا حذف شد و پایه‌های آتلانتیکا و تربینتوس جایگزین پایه اهلی شدند که البته برتری آتلانتیکا در پیوند و یکنواختی موجب توسعه آن گردید. پایه‌های فوق نیز به علت حساسیت به بیماری های قارچی خاکزاد (پژمردگی ورتیسیلیومی) حذف و پایه اینتگریما به علت مقاومت به ورتیسیلیوم و سرعت رشد و زودباردهی جایگزین آنها شد. از هیبریدهای بین گونه‌ای بین پایه آتلانتیکا (به عنوان پایه مادری) و اینتگریما (به عنوان پایه پدری جهت گرده) دو گونه جدید به نام های PGII و UCB-1 بدست آمد که اولی حاصل تلاقی در محیط آزاد و دومی حاصل تلاقی کنترل شده پایه‌های انتخابی در محیط بسته بود. هم اکنون پایه دورگ UCB-1 به علت قدرت رشد بیشتر و بالاترین عملکرد در بین گونه‌های مذکور، پایه پسته رایج در کالیفرنیا است.
در بین پایه‌های مذکور، پایه تربینتوس به سرما نسبت به سایر پایه‌ها مقاوم‌تر است. همچنین این پایه اغلب بالاترین مقدار جذب مواد غذایی را داراست. پایه آتلانتیکا از نظر مقاومت به سرما بعد از تربینتوس قراردارد. این پایه به شوری نیز مقاوم است. پایه اینتگریما نیز چنانکه ذکر شد به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی مقاوم است و پُر رشد بوده و پیوندزدن روی آن آسان است و درختان یکنواختی ایجاد می‌کند. پایه UCB-1 به بیماری‌ها (که از مهم‌ترین مسایل در کالیفرنیا است) مقاوم بوده و از نظر عملکرد نیز بالاترین عملکرد را بین پایه‌ها دارد.
پايه‌هاي مورد استفاده در باغات پسته بذري بوده و در بيش از 99 درصد باغات موجود از پايه گونه اهلي پسته (Pistacia vera) استفاده شده‌است. اكثر باغات پسته كشور در مناطق خشك و نيمه خشك و كويري واقع شده‌اند كه داراي آب و خاك شور مي‌باشند. كم آبي و كيفيت پائين آب آبياري باعث كاهش ميزان محصول شده است. با توجه روند كاهش آب‌هاي زيرزميني، كيفيت آب‌هاي استحصالي، روز به‌روز از ميزان محصول مناطق دچار بحران كاسته مي‌شود. همچنين بيماري گموز از مهمترين بيماري‌هاي پسته در ايران بوده و خسارات زيادي را در مناطق آلوده ايجاد مي کند. استفاده از پايه‌هاي پسته متحمل به اين بيماري و ساير بيماري‌ها و همچنين تنش‌هاي زنده و غير زنده ، به توليد پسته كشور افزوده خواهد شد. بنابراين، استفاده از پايه‌هاي مقاوم هم توليد را در باغات موجود ازطريق واكاري پايه‌هاي مقاوم بالا مي‌برد و هم مناطق بيشتري را مي‌توان به زير كشت پسته برد. بنابراين، انتخاب پايه مناسب و معرفي آن نقش بسزايي در افزايش پتانسيل توليد محصول پسته دارد.
در بین پایه‌های مطالعه شده در ایران پایه بنه (mutica) به گونه‌های قارچ فیتوفترا دارای مقاومت بیشتری نسبت به پسته اهلی می‌باشد و به عنوان یک پایه مقاوم به نماتد مولد غده ریشه مطرح است. پایه کسور یا چاتلانقوش (khinjuk) پایه‌ای مقاوم به خشکی و کم آبی شناخته شده‌است. در شرایط شوری زیاد آب و خاک، پایه سرخس مناسب می‌باشد. در بررسی اثرات پایه و پیوندک نیز بیشترین عملکرد در پایه بادامی و کمترین در پایه بنه بوده‌است. ترکیب پایه بادامی و پیوندک (رقم) احمدآقایی دارای بالاترین عملکرد بوده‌است.
رتبه تحمل پايه هاي پسته در کالیفرنیا، 1989-2002 از بهترين (1) تا بدترين
|
ورتيسيليوم |
شوري |
عملكرد |
سرما |
پايه |
|
1 |
3 |
3 |
4 |
P. integerrima |
|
3 |
1 |
4 |
1 |
P. atlantica |
|
4 |
- |
2 |
3 |
PG II |
|
2 |
2 |
1 |
2 |
UCB I |
پایه های مختلف پسته در کالیفرنیا
توسعه کشت پایه UCB-1 در ایران
چند سالی است که پایه‌های بذری و یا رویشی UCB-1 با نام پایه آمریکایی و با برندهای مختلف به عنوان پایه جدید به صنعت باغبانی پسته ایران معرفی و مورد استفاده قرار گرفته‌است. تجربه‌های اولیه موید رشد به نسبه مناسب این پایه می‌باشد، به‌طوری‌که بخش عمده پایه‌های بذری UCB-1 کشت شده در سال اول قابل پیوند بوده‌اند. به‌عبارتی، حداقل دو سال از نظر رشدی نسبت به پایه‌های بومی رایج در ایران زودتر قابل پیوند است. البته رشد پایه‌های کشت بافتی UCB-1 به مراتب کمتر از پایه‌های بذری آن می‌باشد. علی‌رغم رشد مناسب این پایه در برخی مناطق، خسارت سرمازدگی آن به وفور مشاهده می‌شود. نهالهای غیر پیوندی دچار خشکیدگی کلی و یا جزئی شده‌اند که علت آن فعالیت رشدی این پایه تا اواخر پاییز و رکود دیر هنگام آن می‌باشد. در پایه‌های پیوند شده نیز ترک‌خردگی و سیاه‌شدن پوست پایه اولین علائم مشاهده شده می‌باشد.
مزیت های پایه UCB-1:
- افزایش عملکرد در واحد سطح در مقایسه با پایه‌های اهلی
- کاهش دوره نونهالی و در نتیجه باردهی اقتصادی سریع‌تر
- مقاومت به بیماری‌های گیاهی ( نماتد ، آرمیلاریا، فیتوفترا (گموز) و سایر بیماری‌های گیاهی)
مشکلات اصلی توسعه پایه UCB-1:
- حساسیت به سرما
- عدم شناخت از واکنش ارقام ایرانی با این پایه (ستینگ بین پایه و پیوندک)
- عدم شناخت از نیاز آبی و شرایط خاکی مناسب برای این پایه
- عدم شناخت از مقاوت این پایه نسبت به شوری
مشکل حساسیت به سرما:
الف) سرمای زمستانه:
تعداد 15 نهالUCB-1 كشت بافتي توليد شده كه در فصل زمستان در بيرون از گلخانه نگهداري شده بودند، تهيه شد. جهت بررسي مقاومت به سرماي زمستان نهال‌هاي UCB-1كشت بافتي در مرحله ركود (خواب) دو آزمايش در نظر گرفته‌شد.
آزمايش اول: يررسي اثر تيمارهاي سرمايي 19-، 21- ،23- و 25- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
جهت اعمال تيمارها، ابتدا نهال‌ها به مدت يك ساعت در 5- درجه سانتي‌گراد در انكوباتور يخچال‌دار قرار داده شدند و سپس دماي انكوباتور در دماي 19- تنظيم شد. از زمان رسيدن به دماي 19- ، بعد از گذشت دو ساعت نهال‌هاي مربوط به تيمار 19- درجه سانتي‌گراد (دو نهال) از انكوباتور خارج شدند و به گلخانه منتقل شدند.
آزمايش دوم: بررسي اثر نوبت هاي مختلف تيمار سرمايي 23- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
در اين آزمايش نوبت‌هاي قرارگيري نهال‌ها در معرض سرماي 23- درجه سانتي‌گراد (1،2، 3 و 4 نوبت) مورد بررسي قرار گرفت. در يك شبانه روز به مدت دو ساعت به‌عنوان يك نوبت در نظر گرفته شده‌است.
نتايج مربوط به تيمار سرمايي 19- ، 21- و 23- درجه سانتي‌گراد به مدت دو ساعت باعث از بين رفتن جوانه انتهايي و سرشاخه شدند، ولي رشد مجدد نهال توسط جوانه‌هاي جانبي پايين‌تر از سر گرفته شد، حتی قرار گرفتن در چند نوبت 19- و 21- سالم بودند، ولی در دمای 23- ازبین رفتند.
اثر تيمار سرمايي19- الی 25- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
بنابراین، نهالهایUCB-1 با توجه به تحقیقات انجام شده تا 19- درجه سانتی‌گراد در زمستان تحمل دارند، لذا فقط قابل کشت در مناطقی با زمستان گرم‌تر قابل توصیه می‌باشند. نهالهای کشت شده در بوئین زهرا در قزوین در چند سال گذشته موفق نبوده‌است.
ب) سرمای پاییزه:
یکی از مهم‌ترین مسائلی که باعث تردید در کشت این رقم در ایران شده‌است، بحث سرمازدگی در پاییز می باشد. سرمازدگی پاییزی بیشتر احتمال دارد در طول زمان از اوایل آبان تا اواخر آذرماه در درختان یکساله تا پنج ساله روی‌دهد. انواع ارقام پیوند شده در پایه های UCB-1 بذری و کشت بافتی، تحت تأثیر این نوع از سرمازدگی قرار می‌گیرند.
دلیل این نوع سرمازدگی خزان دیرس نهال‌ها و مسئله accimilation و diaccimilation می‌باشد. به‌عبارت دیگر این نوع پایه با توجه به اقلیم ایران به سرعت وارد رکود نمی‌شود و در اثر عدم خواب (رکود) و خزان به رشد خود ادامه می‌دهد و در اثر کمترین دمای یخبندان ( دمای 2- درجه سانتی‌گراد و پایین‌تر ) درخت سرمازده و با توجه به شدت و زمان یخبندان ممکن است از انتهای سرشاخه‌ها تا طوقه درخت سرمازده شود. البته در سال بعد پس از این اتفاق بیش از 90% نهال‌ها مجدداً سبز می‌گردد، ولیکن ممکن است این شوک چند سال رشد و توسعه درخت را به تعویق بیاندازد.
مشاهدات بیشتر مربوط به سرمازدگی نهال پسته
الف) درختان با وضعیت سلامتی و قدرت مناسب وارد دوران نهفتگی می‌شوند.
ب) از لحاظ توپوگرافیک، باغ‌های کم ارتفاع بیشتر تحت تأثیر سرمازدگی قرار می‌گیرند. درختان سرمازده اغلب در پایین‌ترین حوزه‌های یک باغ قرار ندارند.
ج) سطح بالای سدیم در خاک و آب، و ویژگی‌های خاک مانند حضور خاک سفت به نظر می‌رسد که سرمازدگی را افزایش می‌دهد.
گیاهی که در اثر سرمازدگی از بین رفته
د) پیوندک (به عنوان بخش تولید کننده میوه ) معمولاً بیشتر از پایه تحت تأثیر سرما قرار می‌گیرد، اما کل درخت می‌تواند به دلیل سرمازدگی از بین برود.
ه) یک درخت سرمازده اغلب در کنار درختی قرار دارد که سرمازده نیست، هرچند معمولاً درختان سرمازده به‌صورت توده‌ای ظاهر می‌شوند.
گیاهی سرمازده با برگ دهی زودرس بهاره
و) درختانی که سال پیش سالم بوده‌اند ممکن است سال بعدی سرمازده شوند.
ز) درختان جوان (نهال) بیشتر از درختان باردهنده در معرض سرمازدگی قرار دارند و معمولاً درختان سن سوم، چهارم و پنجم بیشتر در خطر هستند.
راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش ریسک سرما:
- رکود به موقع
- قطع به‌موقع آبیاری: اواسط تا اواخر شهریور
- اجتناب از کاربرد زیاد یا دیرهنگام نیتروژن (پس از تیر)
- عدم هرس دیرهنگام (مرداد و شهریور)
- خزان زودرس (محلول‌پاشی سولفات روی-کلات مس- اتفان و ....)
- تغذیه مناسب: بالا بردن غلظت شیره گیاهی با استفاده از ترکیبات پتاسه و عدم استفاده از ترکیبات ازته
- عدم انجام عملیات خاکورزی قبل از سرما: بدلیل ایجاد خلل و فرج و در صورت انجام جهت فشرده‌سازی خاک آبیاری صورت پذیرد
- حذف گیاهان پوششی نظیر علف‌های هرز قبل از بروز سرما: در کاهش خسارت سرمازدگی تشعشعی بسیار مؤثر است (استفاده از علفکش)
- استفاده از محافظ تنه: بستن تنه با فوم و .....
- رنگ آمیزی
- خاکدهی اطراف تنه
- استفاده از مالچ تیره در مجاورت نهال: جذب گرمای روزانه و کاهش اثر سرمای تابشی
- عدم استفاده از پیوند خواب
پوشش رنگ پلاستیک جهت محافظت از سرمای پاییزه
استفاده از فوم جهت محافظت از سرمای پاییزه
بهترین تیمار ها جهت محافظت از سرما:
- قطع آب از 15 شهریور ماه
- قطع کوددهی ازته از مرداد ماه و اضافه نمودن کود های پتاسه در مرداد و شهریور
- محلول پاشی در اواخر مهر ما با سولفات روی 4% و سایر محلول های خزان گر
بذر یا کشت بافت؟
یافته‌های اینجانب از بررسی تفاوت نهالهای کشت شدۀ کشت بافتی و بذری UCB-1نشان می‌دهد نهالهای بذری از رشد و قطر تنه بهتری نسبت به نهالهای کشت بافتی برخوردارند که آنچه مسلم است تفاوت در سیستم ریشه‌های این دو نوع باعث این مهم شده است.
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده در سال 1393 در منطقه ساوه
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده در سال 1393 در منطقه ساوه
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده د
اما و اگرهای کشت و توسعه پایه پسته UCB-1 در ایران
حسین حکم آبادی
عضو هیأت علمی ایستگاه تحقیقات پسته دامغان
پایین بودن عملکرد در واحد سطح پسته ایران باعث از دست‌دادن جایگاه این محصول در بازار جهانی و کاهش راندمان منابع است. طی چند سال اخیر تحقیقاتی روی این مقوله و افزایش راندمان گیاهی شروع شده که یکی از راحت‌ترین و موثرترین راه افزایش بازدهی در واحد سطح، کشت پایه‌های مقاوم است. کشت پسته یو سی بی وان (UCB-1) در آمریکا بعد از گونه‌های مختلفی از جمله آتلانتیکا، ورا، اینتگریما و تربنتوس بسیار رونق گرفته‌است، که چند سالی است این گونه به شیوه‌های مختلفی از جمله بذری و کشت بافت وارد ایران شد. در ابتدا باید بیان داشت که یو سی بی وان هیبریدی بین دو درخت خاص از دو گونه وحشی پسته Pistacia atlantica و Pistacia integerima است که بذر آن توسط دانشگاه دیویس کالیفرنیا تولید شده و هم اکنون به عنوان بهترین و پرمحصول‌ترین پایه پسته موجود در دنیا شناخته می‌شود. به همین منظور، این تحقیق با هدف بررسی بایدها و نبایدهای کشت پسته UCB-1 صورت گرفت. در تحقیقات انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که پسته UCB-1 نسبت به پایه‌های دیگر در شرایط مطلوب دارای رشد بسیار بالایی بوده و در هر محیطی که این هیبرید به خوبی رشد کند احتمال آلودگی به قارچ و نماتد وجود دارد، که UCB-1 بسیار به بیماری‌ها مقاوم می‌باشد. هر گونه‌ای و یا به عبارت بهتر هر وسیله‌ای که تازه وارد یک فرهنگ و محیط می‌شود، یقیناً با بازی کردن و شناخت آن می‌توان بهترین بازدهی را از آن گرفت. تاکنون دو مطلب روی این پسته در نقاط مختلف کشور نگرانی‌هایی را در بر داشته است. مقاومت به سرما و شوری UCB-1 جای بسی تردید و مخصوصاً سرمازدگی پاییز در نقاط گرمی مانند ارزوییه واقع در جنوب کرمان نیز مشاهده شده‌است. این رویداد تا سن 8 سالگی تا رسیدن گیاه به تنه‌ای کلفت و یا تا زمانی که از نظر ساختاری بعد از پیوند به مرحله‌ای برسد که بتواند سرما را به خوبی کنترل کند، احتمال وقوع آن وجود دارد. تحقیقات زیادی در این موضوع صورت گرفته که همگی گواه این مطلب می‌باشند که اگر گیاه UCB-1 به موقع خزان کند، می‌تواند گزینه‌ای بسیار عالی برای افزایش راندمان در واحد سطح باشد. از طرفی با وجود رشد بسیار زیاد آن و همچنین قابلیت ریکاوری بالای آن می‌تواند در گذشت و عبور درخت از هر تنشی کمک‌کننده باشد. همچنین کشت این پایه به صورت بذری و یا اینکه کشت بافت نیز می‌تواند یکی از چالش‌های کشت این تازه وارد به صنعت پسته در ایران در جایگزینی با رقم های ورا باشد. در این مقاله به این مهم پرداخته خواهد شد.
موضوع پایه به عنوان یک عامل موثر در عملکرد پسته در تحقیقات داخلی کمتر مورد توجه محققین بوده‌است. با توجه به اهمیت پایه در کاهش اثر تنش‌ها (سرمای زمستانه، شوری خاک و آب، بیماری‌های خاکزاد) و جذب عناصر، تحقیق و بررسی عملکرد پایه‌های مختلف در تلفیق با ارقام تجاری بومی و یا غیربومی در هر منطقه و نهایتاً معرفی بهترین تلفیق پایه و پیوند در هر منطقه‌ای لازم به نظر می‌رسد.
علی‌رغم قدمت کم پسته‌کاری در کالیفرنیای آمریکا موضوع پایه به عنوان یک عامل کلیدی در عملکرد باغات پسته مورد تحقیق بوده‌است. در سال‌های اولیه کشت و کار پسته پایه اهلی (vera) به علت عدم مقاومت به نماتد‌ها و قارچ فیتوفترا حذف شد و پایه‌های آتلانتیکا و تربینتوس جایگزین پایه اهلی شدند که البته برتری آتلانتیکا در پیوند و یکنواختی موجب توسعه آن گردید. پایه‌های فوق نیز به علت حساسیت به بیماری های قارچی خاکزاد (پژمردگی ورتیسیلیومی) حذف و پایه اینتگریما به علت مقاومت به ورتیسیلیوم و سرعت رشد و زودباردهی جایگزین آنها شد. از هیبریدهای بین گونه‌ای بین پایه آتلانتیکا (به عنوان پایه مادری) و اینتگریما (به عنوان پایه پدری جهت گرده) دو گونه جدید به نام های PGII و UCB-1 بدست آمد که اولی حاصل تلاقی در محیط آزاد و دومی حاصل تلاقی کنترل شده پایه‌های انتخابی در محیط بسته بود. هم اکنون پایه دورگ UCB-1 به علت قدرت رشد بیشتر و بالاترین عملکرد در بین گونه‌های مذکور، پایه پسته رایج در کالیفرنیا است.
در بین پایه‌های مذکور، پایه تربینتوس به سرما نسبت به سایر پایه‌ها مقاوم‌تر است. همچنین این پایه اغلب بالاترین مقدار جذب مواد غذایی را داراست. پایه آتلانتیکا از نظر مقاومت به سرما بعد از تربینتوس قراردارد. این پایه به شوری نیز مقاوم است. پایه اینتگریما نیز چنانکه ذکر شد به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی مقاوم است و پُر رشد بوده و پیوندزدن روی آن آسان است و درختان یکنواختی ایجاد می‌کند. پایه UCB-1 به بیماری‌ها (که از مهم‌ترین مسایل در کالیفرنیا است) مقاوم بوده و از نظر عملکرد نیز بالاترین عملکرد را بین پایه‌ها دارد.
پايه‌هاي مورد استفاده در باغات پسته بذري بوده و در بيش از 99 درصد باغات موجود از پايه گونه اهلي پسته (Pistacia vera) استفاده شده‌است. اكثر باغات پسته كشور در مناطق خشك و نيمه خشك و كويري واقع شده‌اند كه داراي آب و خاك شور مي‌باشند. كم آبي و كيفيت پائين آب آبياري باعث كاهش ميزان محصول شده است. با توجه روند كاهش آب‌هاي زيرزميني، كيفيت آب‌هاي استحصالي، روز به‌روز از ميزان محصول مناطق دچار بحران كاسته مي‌شود. همچنين بيماري گموز از مهمترين بيماري‌هاي پسته در ايران بوده و خسارات زيادي را در مناطق آلوده ايجاد مي کند. استفاده از پايه‌هاي پسته متحمل به اين بيماري و ساير بيماري‌ها و همچنين تنش‌هاي زنده و غير زنده ، به توليد پسته كشور افزوده خواهد شد. بنابراين، استفاده از پايه‌هاي مقاوم هم توليد را در باغات موجود ازطريق واكاري پايه‌هاي مقاوم بالا مي‌برد و هم مناطق بيشتري را مي‌توان به زير كشت پسته برد. بنابراين، انتخاب پايه مناسب و معرفي آن نقش بسزايي در افزايش پتانسيل توليد محصول پسته دارد.
در بین پایه‌های مطالعه شده در ایران پایه بنه (mutica) به گونه‌های قارچ فیتوفترا دارای مقاومت بیشتری نسبت به پسته اهلی می‌باشد و به عنوان یک پایه مقاوم به نماتد مولد غده ریشه مطرح است. پایه کسور یا چاتلانقوش (khinjuk) پایه‌ای مقاوم به خشکی و کم آبی شناخته شده‌است. در شرایط شوری زیاد آب و خاک، پایه سرخس مناسب می‌باشد. در بررسی اثرات پایه و پیوندک نیز بیشترین عملکرد در پایه بادامی و کمترین در پایه بنه بوده‌است. ترکیب پایه بادامی و پیوندک (رقم) احمدآقایی دارای بالاترین عملکرد بوده‌است.
رتبه تحمل پايه هاي پسته در کالیفرنیا، 1989-2002 از بهترين (1) تا بدترين
|
ورتيسيليوم |
شوري |
عملكرد |
سرما |
پايه |
|
1 |
3 |
3 |
4 |
P. integerrima |
|
3 |
1 |
4 |
1 |
P. atlantica |
|
4 |
- |
2 |
3 |
PG II |
|
2 |
2 |
1 |
2 |
UCB I |
پایه های مختلف پسته در کالیفرنیا
توسعه کشت پایه UCB-1 در ایران
چند سالی است که پایه‌های بذری و یا رویشی UCB-1 با نام پایه آمریکایی و با برندهای مختلف به عنوان پایه جدید به صنعت باغبانی پسته ایران معرفی و مورد استفاده قرار گرفته‌است. تجربه‌های اولیه موید رشد به نسبه مناسب این پایه می‌باشد، به‌طوری‌که بخش عمده پایه‌های بذری UCB-1 کشت شده در سال اول قابل پیوند بوده‌اند. به‌عبارتی، حداقل دو سال از نظر رشدی نسبت به پایه‌های بومی رایج در ایران زودتر قابل پیوند است. البته رشد پایه‌های کشت بافتی UCB-1 به مراتب کمتر از پایه‌های بذری آن می‌باشد. علی‌رغم رشد مناسب این پایه در برخی مناطق، خسارت سرمازدگی آن به وفور مشاهده می‌شود. نهالهای غیر پیوندی دچار خشکیدگی کلی و یا جزئی شده‌اند که علت آن فعالیت رشدی این پایه تا اواخر پاییز و رکود دیر هنگام آن می‌باشد. در پایه‌های پیوند شده نیز ترک‌خردگی و سیاه‌شدن پوست پایه اولین علائم مشاهده شده می‌باشد.
مزیت های پایه UCB-1:
- ü افزایش عملکرد در واحد سطح در مقایسه با پایه‌های اهلی
- ü کاهش دوره نونهالی و در نتیجه باردهی اقتصادی سریع‌تر
- ü مقاومت به بیماری‌های گیاهی ( نماتد ، آرمیلاریا، فیتوفترا (گموز) و سایر بیماری‌های گیاهی)
مشکلات اصلی توسعه پایه UCB-1:
- ü حساسیت به سرما
- ü عدم شناخت از واکنش ارقام ایرانی با این پایه (ستینگ بین پایه و پیوندک)
- ü عدم شناخت از نیاز آبی و شرایط خاکی مناسب برای این پایه
- ü عدم شناخت از مقاوت این پایه نسبت به شوری
مشکل حساسیت به سرما:
الف) سرمای زمستانه:
تعداد 15 نهالUCB-1 كشت بافتي توليد شده كه در فصل زمستان در بيرون از گلخانه نگهداري شده بودند، تهيه شد. جهت بررسي مقاومت به سرماي زمستان نهال‌هاي UCB-1كشت بافتي در مرحله ركود (خواب) دو آزمايش در نظر گرفته‌شد.
آزمايش اول: يررسي اثر تيمارهاي سرمايي 19-، 21- ،23- و 25- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
جهت اعمال تيمارها، ابتدا نهال‌ها به مدت يك ساعت در 5- درجه سانتي‌گراد در انكوباتور يخچال‌دار قرار داده شدند و سپس دماي انكوباتور در دماي 19- تنظيم شد. از زمان رسيدن به دماي 19- ، بعد از گذشت دو ساعت نهال‌هاي مربوط به تيمار 19- درجه سانتي‌گراد (دو نهال) از انكوباتور خارج شدند و به گلخانه منتقل شدند.
آزمايش دوم: بررسي اثر نوبت هاي مختلف تيمار سرمايي 23- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
در اين آزمايش نوبت‌هاي قرارگيري نهال‌ها در معرض سرماي 23- درجه سانتي‌گراد (1،2، 3 و 4 نوبت) مورد بررسي قرار گرفت. در يك شبانه روز به مدت دو ساعت به‌عنوان يك نوبت در نظر گرفته شده‌است.
نتايج مربوط به تيمار سرمايي 19- ، 21- و 23- درجه سانتي‌گراد به مدت دو ساعت باعث از بين رفتن جوانه انتهايي و سرشاخه شدند، ولي رشد مجدد نهال توسط جوانه‌هاي جانبي پايين‌تر از سر گرفته شد، حتی قرار گرفتن در چند نوبت 19- و 21- سالم بودند، ولی در دمای 23- ازبین رفتند.
اثر تيمار سرمايي19- الی 25- درجه سانتي گراد برروي پايه UCB-1 كشت بافتي در فصل خواب
بنابراین، نهالهایUCB-1 با توجه به تحقیقات انجام شده تا 19- درجه سانتی‌گراد در زمستان تحمل دارند، لذا فقط قابل کشت در مناطقی با زمستان گرم‌تر قابل توصیه می‌باشند. نهالهای کشت شده در بوئین زهرا در قزوین در چند سال گذشته موفق نبوده‌است.
ب) سرمای پاییزه:
یکی از مهم‌ترین مسائلی که باعث تردید در کشت این رقم در ایران شده‌است، بحث سرمازدگی در پاییز می باشد. سرمازدگی پاییزی بیشتر احتمال دارد در طول زمان از اوایل آبان تا اواخر آذرماه در درختان یکساله تا پنج ساله روی‌دهد. انواع ارقام پیوند شده در پایه های UCB-1 بذری و کشت بافتی، تحت تأثیر این نوع از سرمازدگی قرار می‌گیرند.
دلیل این نوع سرمازدگی خزان دیرس نهال‌ها و مسئله accimilation و diaccimilation می‌باشد. به‌عبارت دیگر این نوع پایه با توجه به اقلیم ایران به سرعت وارد رکود نمی‌شود و در اثر عدم خواب (رکود) و خزان به رشد خود ادامه می‌دهد و در اثر کمترین دمای یخبندان ( دمای 2- درجه سانتی‌گراد و پایین‌تر ) درخت سرمازده و با توجه به شدت و زمان یخبندان ممکن است از انتهای سرشاخه‌ها تا طوقه درخت سرمازده شود. البته در سال بعد پس از این اتفاق بیش از 90% نهال‌ها مجدداً سبز می‌گردد، ولیکن ممکن است این شوک چند سال رشد و توسعه درخت را به تعویق بیاندازد.
مشاهدات بیشتر مربوط به سرمازدگی نهال پسته
الف) درختان با وضعیت سلامتی و قدرت مناسب وارد دوران نهفتگی می‌شوند.
ب) از لحاظ توپوگرافیک، باغ‌های کم ارتفاع بیشتر تحت تأثیر سرمازدگی قرار می‌گیرند. درختان سرمازده اغلب در پایین‌ترین حوزه‌های یک باغ قرار ندارند.
ج) سطح بالای سدیم در خاک و آب، و ویژگی‌های خاک مانند حضور خاک سفت به نظر می‌رسد که سرمازدگی را افزایش می‌دهد.
گیاهی که در اثر سرمازدگی از بین رفته
د) پیوندک (به عنوان بخش تولید کننده میوه ) معمولاً بیشتر از پایه تحت تأثیر سرما قرار می‌گیرد، اما کل درخت می‌تواند به دلیل سرمازدگی از بین برود.
ه) یک درخت سرمازده اغلب در کنار درختی قرار دارد که سرمازده نیست، هرچند معمولاً درختان سرمازده به‌صورت توده‌ای ظاهر می‌شوند.
گیاهی سرمازده با برگ دهی زودرس بهاره
و) درختانی که سال پیش سالم بوده‌اند ممکن است سال بعدی سرمازده شوند.
ز) درختان جوان (نهال) بیشتر از درختان باردهنده در معرض سرمازدگی قرار دارند و معمولاً درختان سن سوم، چهارم و پنجم بیشتر در خطر هستند.
راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش ریسک سرما:
- 1) رکود به موقع
- ü قطع به‌موقع آبیاری: اواسط تا اواخر شهریور
- ü اجتناب از کاربرد زیاد یا دیرهنگام نیتروژن (پس از تیر)
- ü عدم هرس دیرهنگام (مرداد و شهریور)
- ü خزان زودرس (محلول‌پاشی سولفات روی-کلات مس- اتفان و ....)
- 2) تغذیه مناسب: بالا بردن غلظت شیره گیاهی با استفاده از ترکیبات پتاسه و عدم استفاده از ترکیبات ازته
- 3) عدم انجام عملیات خاکورزی قبل از سرما: بدلیل ایجاد خلل و فرج و در صورت انجام جهت فشرده‌سازی خاک آبیاری صورت پذیرد
- 4) حذف گیاهان پوششی نظیر علف‌های هرز قبل از بروز سرما: در کاهش خسارت سرمازدگی تشعشعی بسیار مؤثر است (استفاده از علفکش)
- 5) استفاده از محافظ تنه: بستن تنه با فوم و .....
- 6) رنگ آمیزی
- 7) خاکدهی اطراف تنه
- 8) استفاده از مالچ تیره در مجاورت نهال: جذب گرمای روزانه و کاهش اثر سرمای تابشی
- 9) عدم استفاده از پیوند خواب
پوشش رنگ پلاستیک جهت محافظت از سرمای پاییزه
استفاده از فوم جهت محافظت از سرمای پاییزه
بهترین تیمار ها جهت محافظت از سرما:
- قطع آب از 15 شهریور ماه
- قطع کوددهی ازته از مرداد ماه و اضافه نمودن کود های پتاسه در مرداد و شهریور
- محلول پاشی در اواخر مهر ما با سولفات روی 4% و سایر محلول های خزان گر
بذر یا کشت بافت؟
یافته‌های اینجانب از بررسی تفاوت نهالهای کشت شدۀ کشت بافتی و بذری UCB-1نشان می‌دهد نهالهای بذری از رشد و قطر تنه بهتری نسبت به نهالهای کشت بافتی برخوردارند که آنچه مسلم است تفاوت در سیستم ریشه‌های این دو نوع باعث این مهم شده است.
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده در سال 1393 در منطقه ساوه
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده در سال 1393 در منطقه ساوه
تفاوت رشدی نهال کشت بافتی و بذری کشت شده در سال 1392 در منطقه ارزوئیه
تفاوت سیستم ریشه نهال UCB-1 بذری و کشت بافتی و مقایسه آن با نهال بذری ورا
جمع‌بندی
- 1- نهالهای UCB-1 با توجه به تحقیقات انجام شده تا 19- درجه سانتی‌گراد در زمستان تحمل دارند، لذا فقط قابل کشت در مناطقی با زمستان گرم‌تر قابل توصیه می‌باشند. نهالهای کشت شده در منطقه بوئین زهرا در قزوین در چند سال گذشته موفق نبوده‌است.
- 2- از مزایای کشت این نوع نهال‌ها پررشدی آن و بازدهی زودتر آن می‌باشد. البته نسبت به بیماری‌های خاکزاد مقاوم و معمولاً پس از کشت و در صورت محیا بودن شرایط پس از 4 ماه قابل پیوند می‌باشند. این نهال‌ها پس از 7 سال از پیوند به باردهی اقتصادی خواهند رسید. بنابراین، حدود 5 سال از پایه‌های موجود پسته ورا زودتر اقتصادی می‌گردند. نتایج بررسی‌ها حاکی از مقاومت بالاتر به شوری نسبت به پایه‌های اهلی می‌باشد.
- 3- مهم‌ترین سوال بدون جواب در ارتباط با این نهال‌ها انطباق این پایه و ارقام تجاری مهم ایران می‌باشد، اینکه کدام رقم با پایه‌های UCB-1 بهترین بازدهی را دارد؟ البته یک باغ به مساحت 15 هکتار در منطقه ساوه تحت مالکیت آقای مهندس نظری از اقام مختلف پیوند شده‌است که از سال آینده باردهی آن شروع خواهد شد و در دو سه سال آینده بهترین و سازگارترین رقم با این پایه معرفی خواهد شد. به هر روی، با توجه به این مهم توصیه می‌گردد برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، حتماً در بین نهالهای کشت شده UCB-1 نهالهای ورا نیز کشت گردد و در صورتی‌که در چند سال آینده به مشکلی برخورد شد، سرمایه‌گذاری اتلاف نگردد.
- 4- یافته‌های اینجانب از بررسی تفاوت نهالهای کشت شده کشت بافتی و بذری UCB-1نشان می‌دهد نهالهای بذری از رشد و قطر تنه بهتری نسبت به نهالهای کشت بافتی برخوردارند که آنچه مسلم است تفاوت در سیستم ریشه‌های این دو نوع باعث این مهم شده‌است. اما به لحاظ عرضه کمتر بذر، این امکان برای همه وجود ندارد که بذر مطمئن از مبادی تولید وارد نمایند.
- 5- با توجه به آینده نامعلومی که پیش روی این پایه پسته در ایران وجود دارد، لازم است در خصوص مواردی چون میزان مقاومت به شوری و خشکی، تطابق اقلیمی، میزان سازگاری با پیوند ارقام بومی ایران، تأثیر در تغذیه درختان پسته و سایر مواردی از این دست طرح تحقیقاتی اجرا شود تا با اتکا به نتایج این مطالعات بتوان نسبت به کاشت اصولی آن تصمیم‌گیری نمود.
- در تولید محتوای این مقاله از منابع متعددی استفاده شده است که از طریق دبیرخانه انجمن پسته ایران قابل دسترسی می‌باشند.
ر سال 1392 در منطقه ارزوئیه
تفاوت سیستم ریشه نهال UCB-1 بذری و کشت بافتی و مقایسه آن با نهال بذری ورا
جمع‌بندی
- نهالهای UCB-1 با توجه به تحقیقات انجام شده تا 19- درجه سانتی‌گراد در زمستان تحمل دارند، لذا فقط قابل کشت در مناطقی با زمستان گرم‌تر قابل توصیه می‌باشند. نهالهای کشت شده در منطقه بوئین زهرا در قزوین در چند سال گذشته موفق نبوده‌است.
- از مزایای کشت این نوع نهال‌ها پررشدی آن و بازدهی زودتر آن می‌باشد. البته نسبت به بیماری‌های خاکزاد مقاوم و معمولاً پس از کشت و در صورت محیا بودن شرایط پس از 4 ماه قابل پیوند می‌باشند. این نهال‌ها پس از 7 سال از پیوند به باردهی اقتصادی خواهند رسید. بنابراین، حدود 5 سال از پایه‌های موجود پسته ورا زودتر اقتصادی می‌گردند. نتایج بررسی‌ها حاکی از مقاومت بالاتر به شوری نسبت به پایه‌های اهلی می‌باشد.
- مهم‌ترین سوال بدون جواب در ارتباط با این نهال‌ها انطباق این پایه و ارقام تجاری مهم ایران می‌باشد، اینکه کدام رقم با پایه‌های UCB-1 بهترین بازدهی را دارد؟ البته یک باغ به مساحت 15 هکتار در منطقه ساوه تحت مالکیت آقای مهندس نظری از اقام مختلف پیوند شده‌است که از سال آینده باردهی آن شروع خواهد شد و در دو سه سال آینده بهترین و سازگارترین رقم با این پایه معرفی خواهد شد. به هر روی، با توجه به این مهم توصیه می‌گردد برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، حتماً در بین نهالهای کشت شده UCB-1 نهالهای ورا نیز کشت گردد و در صورتی‌که در چند سال آینده به مشکلی برخورد شد، سرمایه‌گذاری اتلاف نگردد.
- یافته‌های اینجانب از بررسی تفاوت نهالهای کشت شده کشت بافتی و بذری UCB-1نشان می‌دهد نهالهای بذری از رشد و قطر تنه بهتری نسبت به نهالهای کشت بافتی برخوردارند که آنچه مسلم است تفاوت در سیستم ریشه‌های این دو نوع باعث این مهم شده‌است. اما به لحاظ عرضه کمتر بذر، این امکان برای همه وجود ندارد که بذر مطمئن از مبادی تولید وارد نمایند.
- با توجه به آینده نامعلومی که پیش روی این پایه پسته در ایران وجود دارد، لازم است در خصوص مواردی چون میزان مقاومت به شوری و خشکی، تطابق اقلیمی، میزان سازگاری با پیوند ارقام بومی ایران، تأثیر در تغذیه درختان پسته و سایر مواردی از این دست طرح تحقیقاتی اجرا شود تا با اتکا به نتایج این مطالعات بتوان نسبت به کاشت اصولی آن تصمیم‌گیری نمود.
- در تولید محتوای این مقاله از منابع متعددی استفاده شده است که از طریق دبیرخانه انجمن پسته ایران قابل دسترسی می‌باشند.