گزارش کارگروه تحقيقات کميته باغباني انجمن پسته ايران
ماهنامه شماره 33 - دی ماه 1399
پيرو سومين جلسه در خصوص روغن‌هاي امولسيون شونده که در تاريخ 29 آبان 97 برگزار شد، جهت بررسي شاخص‌هاي کيفي روغن‌هاي امولسيون شونده مناسب در پسته‌کاري و نحوه کنترل کيفي آنها، کارگروه تحقيقات کميته باغباني انجمن پسته ايران گزارشي تهيه کرده‌است. اين گزارش که توسط علي عليزاده عضو هيأت علمي دانشگاه وليعصر رفسنجان، محمدصادق نهضت مسئول توسعه و تحقيق شرکت سپهر شيمي و محمودرضا مهدوي اناري عضو وابسته انجمن پسته ايران تنظيم شده‌است، به اين شرح ميباشد:
1- با بررسي صورت گرفته و مطابق استانداردهاي بين‌المللي، يکي از پارامترهاي مهم کنترل کيفي روغن‌هاي امولسيون شونده مورد استفاده در کشاورزي، به‌ويژه نمونه‌هايي که در پسته‌کاري‌هاي کاليفرنيا و ديگر نقاط دنيا جهت رفع مشکل نياز سرمايي به‌کار مي‌رود، پارامتر دماي تقطير ميانه (50% Distillation Temperature) که با DT نشان داده‌مي‌شود در اولويت است. جهت اندازه‌گيري اين پارامتر، نياز به برج تقطير و دستگاه مجهز تحت خلاء ميباشد که متأسفانه در سازمان حفظ نباتات و صنعت کشاورزي مورد استفاده قرار نمي‌گيرد. درحالي‌که به کمک آزمايشگاه‌هاي فعال صنايع پتروشيمي که ليست برخي از آنها به پيوست ميباشد، اين شاخص قابل اندازه‌گيري است. با توجه به اينکه اين روغنها در فصل خزان روي درختان پسته جهت نياز سرمايي استفاده مي‌شوند، براي اينکه عملکرد لازم را داشته‌باشند، بايستي ميزان سنگيني آنها که با پارامتر DT سنجش مي‌شود، مورد تمايز قرار گيرند. مطابق استاندارد و برندهاي معتبر خارجي در صورتي که اين دما حدود 470 درجه فارنهايت باشد، مناسب رفع نياز سرمايي است و در غير اين‌صورت به عنوان روغن‌هاي سبک منظور شده و پوشش آنها روي گياه چندان پايدار نيست و به‌عبارتي نمي‌توانند در رويش مناسب درختان پسته، هماهنگي در باز شدن گل‌هاي نر و ماده و ديگر عملکردهايي که مورد نظر پسته‌کاران ميباشد کارايي لازم را داشته‌باشند. لازم به ذکر است، اين پارامتر در استاندارد فائو (به پيوست) نيز از شاخص مهم کيفي پارافين منظور شده‌است.
- شاخص ديگري که براي کنترل کيفي پارافين مورد استفاده قرار مي‌گيرد، درجه سولفوناسيون (Unsulfunated Residue) ميباشد که با UR نمايش داده مي‌شود و نشان دهنده ميزان اشباع بودن پارافين است. در ايران بيشترين تمرکز براي کنترل کيفي روي همين پارامتر (UR) است. هر چند که با بررسي صورت گرفته توليدکنندگاني هستند که اين استاندارد را رعايت نمي‌کنند. با اندازه‌گيري ميزان UR روغن، هر چه مقدار آن به 100 نزديک‌تر باشد، بهتر است و نشان دهنده اشباع بودن ترکيب و عدم واکنش‌پذيري و عدم گياه‌سوزي ميباشد.
- پارامتر سوم که داراي اهميت بوده و اندازه‌گيري آن چندان مشکل نيست و تا اندازه زيادي سبک يا سنگين بودن ترکيب پارافيني را نشان مي‌دهد، نقطه اشتعال ترکيب (Flash Point) ميباشد. در صورت پايين بودن اين پارامتر، نشان دهنده سبک بودن ترکيب و وجود هيدروکربن‌هاي آروماتيک است که ضمن خطر گياه‌سوزي جهت نياز سرمايي چندان مناسب نيستند و عوارض جانبي بالايي براي درخت پسته دارند.
2- با توجه به توضيحات ارائه شده در بند 1، جهت کنترل کيفي روغنها، شرکت‌هاي توليدکننده بايستي پارامترهايي که در ادامه آورده شده‌اند را در اولويت پارافين مصرفي خود، به عنوان ماده اوليه (ماده مؤثر) توليد روغن امولسيون شونده، در نظر داشته‌باشند تا روغن توليدي مناسب مصرف پسته‌کاري باشد:
DT 50 (دماي تقطير 50 %) بالاي 470 فارنهايت. UR (درجه سولفوناسيون) بالاي 90، فلش پوينت حدود 200. در ارتباط با اين پارامترهاي مورد نظر، مطابق آزمايش نمونه‌هاي موجود، اين شاخص‌ها در برخي از شرکت‌هاي توليدکننده رعايت شده و در حد مناسب ميباشد و چنين به نظر مي‌رسد که مي‌تواند تأمين‌کننده پارافين مورد نياز شرکت‌هاي توليدکنندة روغن‌هاي امولسيون شوندة مخصوص پسته باشد. شاخص تعيين کننده مهم بعد (Distillation Range) پارافين مصرفي ميباشد که نشان دهنده ميزان همگني ترکيب پارافين است. تفاوت بين دماي تقطير 10 درصد از پارافين و 90 درصد از آن است و هرچه اين دو دما به يکديگر نزديک‌تر باشند نشان‌دهنده کيفيت برتر روغن است. روغن باکيفيت اختلاف دمائي حداکثر 50 درجه دارد که اين روغنها اصطلاحاً (Narrow Range) ناميده مي‌شوند.
جهت راه‌اندازي آزمايشگاه همکار، با بررسي‌هاي صورت گرفته، دو پارامتر UR و فلش پوينت در آزمايشگاه‌هاي سطح استان قابل راه‌اندازي مي‌باشند و دستگاه‌هاي مورد نياز در ايران موجود است (به پيوست يکي از تأمين کننده‌هاي تجهيزات آزمايشگاه بويژه فلش پوينت، ويسکومتر و پورپوينت به پيشنهاد دکتر نهضت آورده شده).
- درجه سولفوناسيون مطابق استاندارد فائو ASTMD483 قابل اندازه‌گيري است و روش آزمايش چندان پيچيدگي ندارد. هر چند که چنانچه خواسته‌باشيم دقيقاً استانداردسازي آزمايشگاه رعايت شود، جزئيات نيز بايد رعايت شوند.
در ارتباط با 3 پارامتر اصلي ذکر شده پارامتر DT از آزمايشگاه‌هاي فعال در صنايع نفتي مانند مشاوران آزماي نفت ايرانيان مي‌توان سرويس گرفت.
جهت کنترل کيفي روغن‌هاي امولسيون شونده، مطابق استاندارد فائو، علاوه بر پارافين، روي نمونه فرموله شده آزمون‌هاي پايداري که عملکرد امولسيفاير را نشان دهد، بايستي سنجش شوند که انجام اين آزمون‌ها در آزمايشگاه‌هاي معمولي قابل اندازه‌گيري و کنترل است (استاندارد فائو به پيوست).
3- با بررسي‌هاي صورت گرفته، امروزه بيشتر فرمولاسيون روغن‌هاي امولسيون شونده که در کشاورزي دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرند از نوعEC ع(EMULSIFIABLE CONCENTRATE) مي‌باشند که اين نوع فرمولاسيون با ماده مؤثره بيشتر و تنها درصد کمي ماده همراه امولسيفاير تهيه مي‌شود و امکان تقلب در روند توليد آن کمتر از روش مايونزي است. عليرغم اينکه تکنولوژي توليد و عرضه روغن EC در ايران وجود دارد، متأسفانه در پسته‌کاري چندان گسترش نيافته‌اند. چه بسا با اصلاح آنها مطابق نياز پسته‌کاري (رعايت پارامترهاي ذکر شده در بند 2)، بتوانند جوابگو خوبي براي نياز پسته‌کاران باشند.
از دلايل عدم گسترش اين نوع از فرمولاسيون‌ها در صنعت پسته‌کاري‌ها، قيمت بالاتر آنها بوده و عدم استقبال کشاورزان ذکر مي‌شود. هر چند که با توجه به ارزش افزوده پسته اين موضوع در مورد مصرف کشاورزان پسته‌کار اهميت زيادي ندارد و ازطرفي هم خلوص بالاتر اين نوع روغنها باعث کاهش دوز مصرفي شده و قيمت بالا را جبران خواهد نمود.
کارگروه پيشنهاد مي‌کند، در سال جاري با معرفي اين فرمولاسيون و انجام آزمايش‌هاي اوليه، عملکرد آنها را با فرمولاسيون‌هاي مايونز در رفع نياز سرمايي درختان پسته مورد مقايسه و ارزيابي قرار دهد. چه بسا که کنترل کيفي آنها از جنبه‌هايي براي کشاورزان راحت‌تر باشد. از مزيت‌هاي اين نوع فرمولاسيون‌ها مي‌توان به سهولت در محلول‌سازي و استفاده از درصد بيشتر پارافين در ترکيب اشاره نمود.
4- با پيگيري‌هايي که توسط جناب آقاي مهدوي صورت گرفته، 2 نمونه از روغن‌هاي EC که در خارج از کشور در پسته‌کاري‌ها استفاده مي‌شود، تهيه و در اختيار کارگروه قرار گرفته‌است، که در حال جداسازي پارافين و مقايسه آن با نمونه‌هاي موجود در ايران هستيم. با به‌دست آوردن شاخص‌هاي کيفي اين پارافين، مي‌توان تا اندازه‌اي به جايگاه پارافين‌هاي موجود در ايران پي بُرد.
در پايان، کارگروه پيشنهاد مي‌کند ضمن رعايت موارد ذکر شده و اقدام به معرفي و کمک از انجمن در نظارت در اجراي آن، در سال جاري بخشي از مشکل کيفي روغن‌هايي که در پسته‌کاري‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند را حل نموده و با پيگيري مستمر در سال آينده با حذف برخي از ترکيبات نامناسب، اعم از برندهاي نامعتبر و فرمولاسيون‌هاي نامناسب در تأمين نياز سرمايي درختان پسته به عنوان يکي از چالش هاي اوليه توليدکنندگان پسته، قدم مثبتي برداشت.
*پيوست‌ها در دبيرخانه انجمن پسته ايران موجود مي‌باشند. در صورت نياز مراجعه فرماييد.