حسین حکم آبادی، عضو هیأت علمی ایستگاه تحقیقات پسته دامغان
ابراهیم فرازی، کارشناس ارشد باغبانی
در صورتی که شدت تابش نور خورشيد و افزايش دما در زمان رشد سريع مغز بيش از حد تحمل گياه باشد، سبب ايجاد عارضه آفتاب سوختگي روي ميوه مي‌شود. اكثر ميوه‌هايي كه دچار آفتاب سوختگي مي‌شوند، سقط جنين می‌کنند و ميوه‌هایشان پوك و نيمه مغز می‌شود. در این شرایط سلول‌هاي بافت پوست سبز و گاهاً پوست استخواني ميوه از بين می‌رود و در قسمتي از ميوه كه در معرض تابش شديد نور خورشيد قرار گرفته‌است، حالت نكروزه و سياه رنگ ديده مي‌شود. ارقام مختلف پسته حساسيت‌هاي متفاوتي به عارضه مذكور دارند. در بين ارقام تجاري پسته، ممتاز حساس‌ترين و رقم اكبري مقاوم‌ترين رقم به اين عارضه است.
عوامل بروز آفتاب سوختگی
خشكيدگي سرشاخه در اثر ضعف درخت و بيماري‌ها سبب از بين رفتن شاخ و برگ شده و متعاقباً با تابش مستقيم نور خورشيد، آفتاب سوختگي افزايش مي يابد. هرس نابهنگام و شديد باعث می‌شود قسمتي از ميوه‌هايي كه قبلاً در سايه قرار داشتند در معرض نور شديد خورشيد قرار گيرند. خسارت در ميوه‌هایي كه بطور ناگهاني در معرض تابش مستقيم نور خورشيد قرار مي‌گيرند به مراتب بيشتر از ميوه‌هايي است كه از همان زمان تشكيل در معرض تابش خورشيد بوده اند.
همانطور كه قبلا گفته شد، بيشترين افزايش دما در سطح خاك بدون پوشش گياهي اتفاق مي‌افتد. درصورتي‌كه فاصله بين درختان روي رديف كم باشد و رديفهاي باغ در جهت وزش باد غالب در زمان رشد مغز قرار نداشته‌باشند، فاصله نزديك به هم درختان اجازه ورود باد به باغ و جابجايي هواي بسيار گرم سطح خاك را نمی دهد؛ بنابراين هواي گرم مجاور خوشه خسارت آفتاب سوختگي را تشديد مي‌كند. همچنين رديفهاي شرق - غربي بيشترين نور را دريافت مي‌كنند و ميزان آفتاب سوختگي در ميوه‌هاي قسمت جنوبي درخت بيشتر است.
افزايش دور آبياري، همچنين آبياري نامنظم و تنش آبياري خصوصاً در زمان پركردن مغز، باعث كاهش رطوبت خاك شده و ميزان جذب آب توسط ريشه‌ها را كاهش مي دهد؛ بنابراين در زماني كه نياز به جذب آب بيشتر جهت انتقال مواد غذايي از خاك مي‌باشد، اين كار با كندي صورت مي‌گيرد. با توجه به محدود شدن جذب آب و مواد غذايي، به بسياري از ميوه‌ها آب و مواد غذايي كافي جهت ذخيره در مغز ارسال نمي‌شود كه اين حالت سبب از دست دادن شديد آب در اثر تبخير و تعرق شده و چون آب از دست رفته در ميوه جايگزين نمي‌شود و نهایتاً سبب مرگ سلول‌ها و سقط جنين می‌گردد.
پسته‌های سقط جنین شده
يكي ديگر از عوامل آفتاب سوختگي مي‌تواند كمبود كلسيم ناشي از زيادي منيزيم در محلول خاك باشد. ميوه پسته كه داراي بافت استخواني است نياز بيشتري به كلسيم دارد. درخت ممكن است كمبود كلسيم را در برگ نشان ندهد، ولي مقدار كلسيم براي ميوه كافي نباشد. يكي از علائم كمبود كلسيم، حساسيت ميوه به آفتاب سوختگي است. ميوه‌هاي دچار كمبود كلسيم و پتاسیم به آفتاب سوختگي حساس‌تر هستند.
تشديد علائم آفتاب سوختگي در ميوه پسته در اثر كمبود كلسيم
تشديد علائم آفتاب سوختگي در ميوه پسته در اثر كمبود پتاسیم
محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم
سیلیسیم دومین عنصر فراوان پوسته زمین و جزو عناصر مفید برای گیاهان بشمار می آید. بیشتر مطالعات انجام شده بروی اثر مکانیکی سیلیس متمرکز شده و کمتر به نقش فیزیولوژیکی آن توجه شده است. سیلیسیم، ضخامت، سفتی و ایستادگی برگ‌های گیاه را افزایش می‌دهد که باعث افزایش نفوذ نور به چتر درخت و در نتیجه عملکرد گیاه می‌شود. طبق نتایج به دست آمده، محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم در گیاهان زراعی مختلف سبب از بین رفتن بیماری، استحکام بخشیدن به آوند‌های چوبی و ممانعت از پلاسیدگی، افزایش کلسیم، تولید تعداد گلچه بیشتر و افزایش کلروفیل برگ شده‌است.
کاربرد سیلیس، حاصلخیزی خاک را از طریق تأثیر مفید بر جمعیت موجودات ذره‌بینی خاک، افزایش می‌دهد. سیلیس همچنین توسط گیاه جهت استحکام دیواره سلول‌های آوند چوبی استفاده می‌شود که از این طریق موجب افزایش مقاومت در برابر فشار شده و گیاه را نسبت به شرایط خشکی مقاوم‌تر می‌سازد.
نتایج یک تحقیق و پایان‌نامه در ارتباط با محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم به غلظت 2.5 در هزار و سولوپتاس به غلظت 2.5 در هزار در اواخر خرداد و اواسط تیر ماه 1395 و 1396 بر روی پسته در ادامه آمده‌است:
- نتایج نشان داد که اثرات محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم و سولوپتاس در اوج گرمای تابستان درصد پوکی را در شرایط عادی به میزان 40 درصد و در شرایط تعداد برگ کمتر از استاندارد (10 برگ برای هر خوشه پسته) سبب افزایش 44 درصدی محصول سالم و کاهش 80 درصدی میزان پوکی شده‌است. مطالعات متعدد نشان داده‌است، عنصر سیلیس اثرات مثبتي بر رشد و عملكرد گياه دارد. افزایش جذب عناصری همانند پتاسیم، فسفر و نیتروژن با اضافه کردن سیلیسیم به محلول غذایی به فرم سیلیکات پتاسیم در تحقیقات برخی از محققین بیان شده است. سیلیس باعث رشد رویشی و افزایش تولیدات ماده خشک می‌شود و تعرق را کاهش می‌دهد و بر کیفیت و عملکرد دانه اثر می‌گذارد. کاربرد سیلیسیم شاخص‌های رشدی را افزایش می‌دهد. با ذخیره و افزایش سیلیس در دیواره ساختمانی سلول‌ها، برگ ایستاده و سایه گستري کمتري داشته و در نتیجه فتوسنتز افزایش یافته و متعاقب آن افزایش عملکرد خواهیم داشت.
- اثرات محلول پاشی سیلیکات پتاسیم و سولوپتاس در اوج گرمای تابستان عارضه سوختگی را به میزان 58 درصد کاهش داد.
- اثرات محلول پاشی سیلیکات پتاسیم و سولوپتاس درصد سقط جنین را در شرایط عادی به میزان 12 درصد و در شرایط برگ کمتر از استاندارد (10 برگ برای هر خوشه پسته) سبب کاهش 26 درصدی میزان سقط جنین شده است.
بنابراین به نظر می‌رسد تکرار دو مرحله محلول‌پاشی در اواخر خردادماه و تیرماه در کاهش خسارت سرسوختگی پسته، پوکی، سقط جنین و افزایش پرکردن مغز پسته موثر می‌باشد.