درختان پسته همانند ساير درختان ميوه مناطق معتدله، در چرخه رشد ساليانه خود به يك دوره سرما نياز دارند تا بعد از آن با مهيا شدن شرايط مناسب جهت رشد، شكوفايي طبيعي جوانه ها اتفاق افتد. اين سرماي مورد نياز از دو جزء تشكيل مي شود: دما و مدت سرما.
حداقل زمان لازم براي سرمادهي يك رقم در طي فصل ركود كه موجب از سرگيري رشد طبيعي آن در فصل رويش مي شود در اصطلاح "نياز سرمايي" آن رقم ناميده مي شود. نياز سرمايي و محدوده دمايي مؤثر در گونه ها و حتي ارقام مختلف متفاوت است. همچنين مشخص شده است كه نياز سرمايي با توجه به سن درخت تغيير مي كند. نیاز سرمایی اغلب با تعداد ساعات سرمایی بیان شده که به روشهای مختلف محاسبه می شود.
نیاز سرمایی در درختان دارای دو مرحله است: در مرحله اول سرما به ساخت ترکیب اولیه خواب (رکود) کمک می کند. مرحله اول برگشت پذیر بوده و می تواند به آسانی با بالا رفتن دما معکوس شود. مرحله دوم وقتی اتفاق می افتد که ترکیب اولیه به حد آستانه برسد. در این زمان، رکود تغییر ناپذیر بوده و با دوره گرما ی کم مدت تاثیر پذیر نیست.
اهميت نياز سرمايي
با فرا رسيدن فصل پاييز، رشد درختان خزان دار متوقف مي شود. برگهاي آنها مي ريزد و در برابر سرماي زمستان مقاوم مي شوند.
جزئيات مربوط به چگونگي انجام اين پديده روشن شده است ولي مطالعات اخير نشان داده است كه محرك ها و بازدارنده هاي رشد نقش مهمي را در اين پديده بازي مي كنند. تحقيقات اخير نشان داده است كه از تنظيم كننده هاي رشد گياهي، اسيد آبسزيك (ABA) كه يك هورمون بازدارنده گياهي است با كوتاه شدن طول روز در اوايل پاييز به مقدار زيادي در برگ ها ساخته مي شود. پس از افزايش ميزان اسيد آبسزيك ميزان محرك هاي رشدي از جمله جيبرلين در برگ ها كاهش مي يابد. به دنبال آن تنفس در گياه كاهش يافته و گياه بتدريج به خواب رفته و يا به عبارت ديگر گياه وارد مرحله ركود مي شود.
در پايان زمستان، رکود در گياهان به طور طبيعي بوسيله سرماي زمستان شكسته مي شود كه مقدار سرماي مورد نياز به گونه و رقم گياهي بستگي دارد.
اثرات نامطلوب عدم تأمين نياز سرمايي بر درختان پسته
در درختان پسته اي كه سرماي لازم را دريافت نكرده اند، رشد برگچه ها كامل نبوده و برگ ها داراي تعداد كمتري برگچه هستند و گاهي عادت ميوه دهي تغيير مي كند.
بدين صورت كه ميوه ها به صورت انتهايي روي شاخه هاي سال جاري تشكيل مي شوند، در حالي كه در حالت طبيعي به صورت جانبي روي شاخه يك ساله تشكيل مي شوند. اين پديده بيشتر در قسمت هاي جنوبي درخت اتفاق مي افتد. با تغيير در سيستم ميوه دهي، ميوه هايي كه بايد به طور معمول طي دو سال آماده توليد مي شدند (از تشكيل جوانه تا توليد ميوه) در يك سال توليد مي شوند كه نامطلوب است.
از طرفي چون جوانه انتهايي، جوانه گل مي باشد، بنابراين جوانه رويشي براي گسترش شاخه هاي جديد در سال آينده وجود ندارد و این امر در نهايت منجر به مرگ سر شاخه ها خواهد شد. همچنين در صورت عدم تأمين به موقع نياز سرمايي، شكفتن جوانه ها با تأخير صورت گرفته و توليد گرده در بيشتر گل آذين ها بشدت پايين مي آيد. همچنين اكثر گل آذين ها ممكن است عقيم بوده و ريزش كنند.
جوانه هاي گل ماده نيز از نظر ظاهري ضعيف و پايداري آنها روي شاخه كم است و حتي اگر با گرده مناسب نيز تلقيح شوند ريزش كرده و در نتيجه تشكيل ميوه و عملكرد بشدت كم خواهد شد.
به طور خلاصه اثرات عدم تأمين نياز سرمايي در پسته بشرح ذيل خواهد بود:
- كاهش رشد ميانگره اي؛ كاهش تعداد برگچه و كاهش سطح برگ؛ كاهش وزن تر و خشك برگ؛ افزايش درصد برگ هاي غيرطبيعي؛ كاهش توليد گرده؛ ريزش زياد جوانه ها؛ تأخير در گل دهي و برگ دهي؛ تشكيل ميوه كم حتي در سال پرمحصول؛ توليد گل به صورت جانبي و انتهايي بر روي شاخه هاي فصل جاري
منابع:
عدم تامين نياز سرمايي در پسته و روشهاي غلبه بر آن (حسين حكم آبادي و مهدي محمدي مقدم، اعضاي هيئت علمي ايستگاه تحقيقات پسته دامغان)
http://en.wikipedia.org/wiki/Chilling_requirement
حسین حکم آبادی، دکترای باغبانی