سه خصوصیت پسته به شرح زیر باید در برنامه هرس مد نظر قرار گیرد:
اول، سال آوری می باشد که میزان آن را حجم محصول سال قبل مشخص می کند. محصول زیاد روی شاخه یکساله، منجر به کاهش ظرفیت میوه دهی سال بعد و ریزش جوانه های گل تولید شده در شاخه سال جاری می شود.
دوم، غالبیت انتهایی شدید در پسته است. به این معنی که شاخه های قوی سال جاری فقط از نزدیک ترین جوانه های انتهایی شاخه های یکساله بوجود می آیند. این عارضه با افزایش سن درخت بیشتر ظاهر می شود و درنتیجه مشکل ثمر دهی محصول درقسمت تاج درخت زیاد شده و تاج درختان پهن و سایه دار شده و باروری درخت کاهش می یابد. بر اساس مطالعات انجام یافته، غالبیت انتهایی در 
درختان مسن می تواند با قطع شاخه های 3 یا 4 ساله در تاج درخت کاهش یابد.
سوم، محدود کردن درختان در فضایی است که بر اساس فواصل بین ردیف و فاصله بین درختان روی ردیف به هر درخت اختصاص دارد. عدم محدود کردن درختان در فضای اختصاص داده شده، منجر به کاهش ثمردهی باغات ناشی از سایه اندازی بر یکدیگر می شود. هرس مناسب درختان بالغ اثرات این عوامل را کم می کند و تاج درخت را در بالاترین ظرفیت تولید حفظ می کند.
به طورکلی از اهداف اصلی هرس در درختان پسته می توان به محدود کردن اندازه درخت متناسب با فواصل بین ردیف و فاصله روی ردیف، تشکیل شاخه های میوه دهنده جدید و بهبود نفوذ نور در شاخه ها، اشاره کرد. هرس در سلامتی و افزایش عمر درختان موثر بوده و باعث کاهش سال آوری می شود. اثرات مطلوب هرس سالیانه، فقط زمانی بروزمی کند که دیگر عملیات باغی مثل آبیاری، کود دهی و کنترل آفات بخوبی انجام شود.
بر این اساس هرس در درختان پسته با توجه به سن درخت به دو شكل انجام مي شود:
هرس فرم دهي: که هدف از انجام آن، ايجاد اسكلت قوي و محكم، شكل مناسب و مورد نظر، تحريك رشد شاخه هاي مناسب براي ايجاد تاج متراكم و افزايش ميزان رشد
شاخه هاي باقیمانده مي باشد. مراحل انجام هرس فرم، بايد از اولين فصل خواب نهال كاشته شده در باغ آغاز و در فصل خواب پنجم تكميل شده باشد.
هرس باردهي: به كليه عملياتي گفته می شود كه در دوره خواب زمستانه بر روي درختان بارده و به منظور قطع قسمتي يا تمام شاخه يك درخت انجام مي شود. هدف از هرس باردهی تحت تاثير قرار دادن و هدايت نحوه رشد و باروري گياه مي باشد.
معمولاً در هرس باردهي درختان پسته دو روش بكار گرفته مي شود:
1- هرس سربرداري: که به معنی قطع قسمتي از سر يا انتهاي فوقاني بازو، شاخه و سرشاخه هاي درخت می باشد. با انجام این هرس، شاخه يا سرشاخه و بازو ازمحل بريدگي تحريك شده و رشد جوانه هاي جانبي تشديد مي گردد.
در درختان بالغ، این نوع هرس باعث تولید شاخه های جانبی در شاخه های 3 تا 5 ساله و کاهش طول شاخه های بلند یک ساله در قسمت بالای تاج درخت می شود. در هرس سربرداری حفظ حداقل یک جوانه رویشی در بالای جوانه گل مهم است. این هرس باعث جلوگیری از رشد بیشتر رویشی و ثمردهی بالا در سال بعد می شود. با توجه به اینکه در ایران هرس درختان پسته بصورت دستی انجام می شود لذا اصلی ترین نکته در این هرس برای کارگران، دانستن اختلاف بین جوانه گل و جوانه رویشی است.
2- هرس تنك شاخه: که به معنی بيخ بركردن شاخه از انتهاي تحتاني است و برای کاهش تراکم شاخه ها ی داخل تاج درخت استفاده می شود. اين نوع هرس باعث تسهيل نفوذ نور خورشيد و جلوگيري از ايجاد سايه در درخت شده، رشد شاخه هاي مثمره مركزي را تسريع کرده و باعث افزایش توليد ميوه مي شود. ضمن آنکه رشد عرضي درخت در بين رديفها را محدود می کند. اين روش هرس تاثير زيادي در تقويت و تحريك رشد رويشي جانبي مثل هرس سربرداري ندارد.
جهت محدود نگهداشتن اندازه درخت، انجام هرس سربرداري وتنك شاخه بصورت ساليانه الزامي است.
فصل هرس
درخت پسته را همانند ساير درختان ميوه سردسيري همه ساله در زمستان و هنگام خواب گياه هرس مي نمايند. هرس زمستانه باعث ضعف كمتر و تقويت بيشتر جوانه هاي باقي مانده درخت مي شود. عمليات هرس بايستي پس از ريزش برگ (خزان) و قبل از متورم شدن جوانه ها در اواخر زمستان انجام و به اتمام برسد.
هرس تابستانه غالباً در مورد درختان جوان پسته قبل از باردهي انجام مي شود و در درختان بالغ صرفاً جهت حذف شاخه هاي بيمار، معيوب و مانع كه در مسير رفت و آمد باغ هستند، انجام مي شود.
در آمریکا، باغداران پسته از روش مکانیکی برای هرس استفاده می کنند.هرس مکانیکی سریع و کم هزینه است و مساحت زیادی را می توان با استفاده از ماشین در زمان کوتاه هرس کرد. ماشین هرس دارای تعدادی باند دوار است که در ارتفاع یا عرض خاصی تنظیم می شوند. بررسی های انجام شده در آمریکا نشان داده است که اختلافی در میزان محصول در هرس مکانیکی و هرس دستی وجود ندارد چون اگرچه در هرس مکانیکی جوانه گل بیشتری حذف می شود اما با افزایش تعداد پسته در خوشه و درشت تر شدن میوه ها، این نقیصه جبران می شود.
به منظور آشنایی با نحوه هرس پسته و نحوه کار ماشین آلات هرس در باغات پسته آمریکا می توانید فیلم مربوطه را ملاحظه فرمایید
منابع:
PRUNING MATURE BEARING TREES
Robert Beede and Louise Ferguson. 2005
PLANTING AND TRAINING YOUNG TREES
Robert H. Beede, Louise Ferguson, Chris Wylie, and Carl Fanucchi. 2005
www.eneinc.com/Mechanical_Pruning.asp
- تشخیص عوامل خسارتزای محیطی و غیر محیطی وارده به محصول پسته ( بیمه و جبران خسارت)/ انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی/1390، دکتر حسین حکم آبادی
شراره قاسمی - کارشناس ارشد باغبانی