كودآبياري
ماهنامه شماره 35 - ویژه نامه نوروز 98
سيدجواد حسيني فرد
عضو هيأت علمي پژوهشكده پسته
کودآبياري به كاربرد كودها همراه با آب آبياري كه معمولاً در فصل رشد انجام مي شود، اشاره دارد. در کود آبياري، زمان بندي، مقدار و غلظت کودهاي مصرف شده به راحتي قابل کنترل است اما براي استفاده از کودها در آب آبياري بايد به نكات و موارد لازم آن توجه نمود. ميزان اثربخشي و کارايي اين روش بستگي زيادي به نوع خاک، نوع محصول، تجهيزات مورد استفاده، کيفيت آب، روش و دور آبياري دارد. کود آبياري بيشتر در خاک هاي با بافت سبک کارائي خوبي از خود نشان مي دهد. در خاک هاي سبک يکي از معضلات اصلي آبشويي و هدر رفت عناصر، به ويژه نيتروژن است که در کود آبياري به-دليل تقسيط دفعات کوددهي اين مشکل تا حد زيادي قابل برطرف شدن است. همچنين روش آبياري در کارايي اين روش کوددهي تاثير زيادي دارد به طور مثال کود آبياري در آبياري قطره اي اثربخشي بيشتري نسبت به روش هاي آبياري ثقلي و سطحي از خود نشان مي دهد. چون در آبياري قطره اي کارايي مصرف آب بالاتر است. نوع کود مصرفي در روش کود آبياري از اهميت زيادي برخوردار است. کودهاي مورد مصرف بايستي کاملاً در آب محلول باشند و در اين ارتباط کيفيت آب نيز نقش مهمي در حلاليت کودها ايفا مي کند.
كودآبياري در روش آبياري سطحي يا غرقابي
در سيستم هاي آبياري ثقلي و آيباري سطحي عمدتاً آب براساس نيروي ثقل از بالا به پائين در کرت يا جوي (فارو) حرکت کرده و زمين را آبياري مي کند. در اين روش محلول غذايي (محلول کودي) قطره قطره از طريق مخزن کود که در بالاي زمين و سر خط آب قرار گرفته وارد جوي يا کرت آبياري شده و همراه آب، خاك مزرعه را تغذيه مي کند (شكل 1). به منظور اختلاط و توزيع مناسب، ميزان يا سرعت آب آبياري درون جوي يا کرت با کود وارد شده بايستي متناسب باشد. به اين منظور مي توان از تزريق كننده كود كه در آن مقدار تزريق قابل تنظيم است، استفاده نمود (شكل 2). البته كوددهي معروف به سرپاش در باغ هاي پسته كه به معني پخش عمدتاً نواري برخي كودها (مانند كودهاي نيتروژن دار يا ازته) در انتهاي سايه انداز درختان نيز كودآبياري محسوب مي شود اما بايد گفت كه استفاده از مخزن كود در سرخط آب آبياري يا ابتداي جوي اصلي آبياري مناسب تر است و هزينه كارگري را نيز كاهش مي دهد.
علي رغم تمام مزايايي که براي کود آبياري در آبياري هاي سطحي ذکر شده است اما اين روش معايبي دارد که همواره توسعه اين روش را محدود نموده است. عدم دسترسي راحت به تزريق کننده مناسب، غير يکنواختي در توزيع کود در صورت عدم تنظيم ورودي كود به مزرعه، وجود روان آب زياد و نفوذ عمقي در آبياري سطحي در خاكهاي شني از جمله مشکلات اين روش مي باشد.
کودآبياري در سيستم هاي آبياري تحت فشار
ترزيق کود نياز به انرژي دارد. به منظور غلبه بر فشار داخلي سيستم آبياري و ترزيق کود به داخل آن تجهيزات ترزيق کودها به چندگروه تقسيم بندي مي شوند. که عمدتاً براساس ميزان فشار سيستم آنهاست. استفاده از ونتوري (شكل 3)، پمپ هاي تزريق کننده تحت فشار سيستم و يا خودکار از جمله اين سيستم ها هستند (شكل 4).
|
شکل 3- استفاده از شیر ونتوری برای تزریق کود |
|
اثرات متقابل کود در محلول کودي
وقتي يک يا چند کود در داخل مخزن کود يا در خط آبياري مخلوط مي شوند، اختلاط آنها همراه با واکنش هايي مي باشد که سبب سازگاري يا ناسازگاري اختلاط کودي مي شود. بنابراين قبل از اختلاط کودها سازگاري آن ها با يکديگر بايستي بررسي و کنترل شود (جدول 1).
بهتر است قبل از حل کردن کودها، حلاليت و احتمال رسوب کردن آن ها با آب مورد استفاده بررسي و کنترل شود. بعضي اوقات ترکيبات کلسيمي داخل آب با کودهاي فسفاته يا سولفاته واکنش داده و ايجاد رسوب مي کنند. حدود 50 سي سي از محلول پايه کودي را با يک ليتر آب آبياري مخلوط نموده و بعد از دو تا سه ساعت، احتمال تشکيل رسوب در کف ظرف را بررسي نمائيد. اگر رسوب تشکيل و نمونه کدر رنگ شد از استفاده از آن اجتناب کنيد.
در سيستم هاي آبياري تحت فشار بهتر است از سه تانك مجزا جهت تزريق كود در سيستم استفاده شود تا از ترسيب كودهاي ناسازگار در اين روش كوددهي جلوگيري شود.
|
|||
نقش يکنواختي آبياري ( توزيع آب) در کود آبياري
توزيع يکنواخت آب و آبدهي يکنواخت قطره چکان ها در آبياري قطره اي نقش مهمي در موفقيت کودآبياري دارد. در غيراين صورت استفاده از ساير روش هاي کودي مناسب تر است. زمان يا مرحله تزريق کود و نيز بافت خاك مهم مي باشند. به عنوان مثال كودآبياري در خاک هاي شني (سبك) و رسي (سنگين) و همچنين عناصر كودي مختلف، متفاوت است. به-عنوان مثال نيتروژن آبشويي بالايي دارد بنابراين بايستي در يک سوم انتهايي زمان آبياري در سيستم تزريق شود. همچنين در خاك هاي شني بهتر است كودآبياري به زمان پاياني آبياري نزديك باشد.
|
شکل 6- اثر دبی بر شکل پیاز رطویتی و عدم آبدهي يكنواخت قطرهچكانها (سمت چپ) |
||
زمان بندي و مديريت کود آبياري
برنامه ريزي آبياري بايستي با دقت طراحي شود زيرا آبياري غيرمعمول موجب کود آبياري نامؤثر مي شود. از طريق برنامه ريزي آبياري مصرف کود نيز برنامه ريزي شده و در زمان و شکل مناسب کوددهي صورت مي گيرد. برنامه ريزي کودي به اين معني است که در ابتداي دوره رويش گياه که نياز غذايي آن پائين است مصرف کود پائين بوده و با افزايش رشد و نمو و نياز گياه، ميزان مصرف كود افزايش يافته و در پايان دوره رويشي و زايشي گياه مجدداً مصرف کود کاهش مي يابد. بدين ترتيب ميزان و زمان مصرف کود تابعي از رشد و نمو گياه مي باشد.
ميزان کود داده شده در سيستم کود آبياري وابسته به ميزان آب آبياري است. ميزان مصرف کود بايستي بسته به مرحله رشد و ميزان نياز محصول به آب و کود تعيين شود. به دليل کارايي بالاتر در اين سيستم معمولاً مي توان تا 50 درصد مصرف کود را کاهش داد. اين مسئله نه تنها براي کودهاي فرّار و پر تحرک مانند نيتروژن صادق است بلکه براي کودهاي کم تحرک مانند فسفر و پتاسيم نيز صادق است. اسيدي کردن محلول آب-کود و افزايش دفعات کودآبياري مي تواند موجب کاهش مصرف کود در باغ شود. فلسفه کودآبياري اين است که بيشترين سهم در زماني استفاده شود که درخت بيشترين نياز به آن عنصر را دارد که در روش چالکود يا هر روش مصرف خاکي اين امر ميسر نيست.
يکي از اهداف کودآبياري تقسيط کودها بر اساس مراحل نياز درخت است تا در زمانهايي که رطوبت کافي در خاک براي جذب مواد غذايي از طريق جذب آب وجود دارد ممکن شود. در اين حالت جذب سريعتر اتفاق افتاده و کارايي مصرف کود به خصوص کودهاي نيتروژنه بالاست. تحقيقات متعدد نشان داده است که کودآبياري موجب افزايش راندمان کود و آب مي شود. از آنجاييکه باغات پسته از کم آبي رنج مي برند و فواصل آبياري بسيار طولاني است بنابراين بهتر است کود در زماني مصرف شود که رطوبت کافي در خاک وجود دارد. در خاک خشک تقريباً موادي جذب ريشه درخت نمي شود. اين موضوع موجب بهره وري بيشتر آب در مزرعه نيز مي شود.
منبع مورد استفاده:
حسيني فرد، سيد جواد؛ بصيرت، مجيد؛ صداقتي، ناصر و اخياني، احمد. 1396. دستورالعمل مديريت تلفيقي حاصلخيزي خاك و تغذيه درختان پسته. انتشارات موسسه تحقيقات خاك و آب. 101 صفحه.
كودآبياري (Fertigation)
سيدجواد حسيني فرد
عضو هيأت علمي پژوهشكده پسته
کودآبياري به كاربرد كودها همراه با آب آبياري كه معمولاً در فصل رشد انجام مي شود، اشاره دارد. در کود آبياري، زمان بندي، مقدار و غلظت کودهاي مصرف شده به راحتي قابل کنترل است اما براي استفاده از کودها در آب آبياري بايد به نكات و موارد لازم آن توجه نمود. ميزان اثربخشي و کارايي اين روش بستگي زيادي به نوع خاک، نوع محصول، تجهيزات مورد استفاده، کيفيت آب، روش و دور آبياري دارد. کود آبياري بيشتر در خاک هاي با بافت سبک کارائي خوبي از خود نشان مي دهد. در خاک هاي سبک يکي از معضلات اصلي آبشويي و هدر رفت عناصر، به ويژه نيتروژن است که در کود آبياري به-دليل تقسيط دفعات کوددهي اين مشکل تا حد زيادي قابل برطرف شدن است. همچنين روش آبياري در کارايي اين روش کوددهي تاثير زيادي دارد به طور مثال کود آبياري در آبياري قطره اي اثربخشي بيشتري نسبت به روش هاي آبياري ثقلي و سطحي از خود نشان مي دهد. چون در آبياري قطره اي کارايي مصرف آب بالاتر است. نوع کود مصرفي در روش کود آبياري از اهميت زيادي برخوردار است. کودهاي مورد مصرف بايستي کاملاً در آب محلول باشند و در اين ارتباط کيفيت آب نيز نقش مهمي در حلاليت کودها ايفا مي کند.
كودآبياري در روش آبياري سطحي يا غرقابي
در سيستم هاي آبياري ثقلي و آيباري سطحي عمدتاً آب براساس نيروي ثقل از بالا به پائين در کرت يا جوي (فارو) حرکت کرده و زمين را آبياري مي کند. در اين روش محلول غذايي (محلول کودي) قطره قطره از طريق مخزن کود که در بالاي زمين و سر خط آب قرار گرفته وارد جوي يا کرت آبياري شده و همراه آب، خاك مزرعه را تغذيه مي کند (شكل 1). به منظور اختلاط و توزيع مناسب، ميزان يا سرعت آب آبياري درون جوي يا کرت با کود وارد شده بايستي متناسب باشد. به اين منظور مي توان از تزريق كننده كود كه در آن مقدار تزريق قابل تنظيم است، استفاده نمود (شكل 2). البته كوددهي معروف به سرپاش در باغ هاي پسته كه به معني پخش عمدتاً نواري برخي كودها (مانند كودهاي نيتروژن دار يا ازته) در انتهاي سايه انداز درختان نيز كودآبياري محسوب مي شود اما بايد گفت كه استفاده از مخزن كود در سرخط آب آبياري يا ابتداي جوي اصلي آبياري مناسب تر است و هزينه كارگري را نيز كاهش مي دهد.
علي رغم تمام مزايايي که براي کود آبياري در آبياري هاي سطحي ذکر شده است اما اين روش معايبي دارد که همواره توسعه اين روش را محدود نموده است. عدم دسترسي راحت به تزريق کننده مناسب، غير يکنواختي در توزيع کود در صورت عدم تنظيم ورودي كود به مزرعه، وجود روان آب زياد و نفوذ عمقي در آبياري سطحي در خاكهاي شني از جمله مشکلات اين روش مي باشد.
کودآبياري در سيستم هاي آبياري تحت فشار
ترزيق کود نياز به انرژي دارد. به منظور غلبه بر فشار داخلي سيستم آبياري و ترزيق کود به داخل آن تجهيزات ترزيق کودها به چندگروه تقسيم بندي مي شوند. که عمدتاً براساس ميزان فشار سيستم آنهاست. استفاده از ونتوري (شكل 3)، پمپ هاي تزريق کننده تحت فشار سيستم و يا خودکار از جمله اين سيستم ها هستند (شكل 4).
|
شکل 3- استفاده از شیر ونتوری برای تزریق کود |
|
اثرات متقابل کود در محلول کودي
وقتي يک يا چند کود در داخل مخزن کود يا در خط آبياري مخلوط مي شوند، اختلاط آنها همراه با واکنش هايي مي باشد که سبب سازگاري يا ناسازگاري اختلاط کودي مي شود. بنابراين قبل از اختلاط کودها سازگاري آن ها با يکديگر بايستي بررسي و کنترل شود (جدول 1).
بهتر است قبل از حل کردن کودها، حلاليت و احتمال رسوب کردن آن ها با آب مورد استفاده بررسي و کنترل شود. بعضي اوقات ترکيبات کلسيمي داخل آب با کودهاي فسفاته يا سولفاته واکنش داده و ايجاد رسوب مي کنند. حدود 50 سي سي از محلول پايه کودي را با يک ليتر آب آبياري مخلوط نموده و بعد از دو تا سه ساعت، احتمال تشکيل رسوب در کف ظرف را بررسي نمائيد. اگر رسوب تشکيل و نمونه کدر رنگ شد از استفاده از آن اجتناب کنيد.
در سيستم هاي آبياري تحت فشار بهتر است از سه تانك مجزا جهت تزريق كود در سيستم استفاده شود تا از ترسيب كودهاي ناسازگار در اين روش كوددهي جلوگيري شود.
|
|||
نقش يکنواختي آبياري ( توزيع آب) در کود آبياري
توزيع يکنواخت آب و آبدهي يکنواخت قطره چکان ها در آبياري قطره اي نقش مهمي در موفقيت کودآبياري دارد. در غيراين صورت استفاده از ساير روش هاي کودي مناسب تر است. زمان يا مرحله تزريق کود و نيز بافت خاك مهم مي باشند. به عنوان مثال كودآبياري در خاک هاي شني (سبك) و رسي (سنگين) و همچنين عناصر كودي مختلف، متفاوت است. به-عنوان مثال نيتروژن آبشويي بالايي دارد بنابراين بايستي در يک سوم انتهايي زمان آبياري در سيستم تزريق شود. همچنين در خاك هاي شني بهتر است كودآبياري به زمان پاياني آبياري نزديك باشد.
|
شکل 6- اثر دبی بر شکل پیاز رطویتی و عدم آبدهي يكنواخت قطرهچكانها (سمت چپ) |
||
زمان بندي و مديريت کود آبياري
برنامه ريزي آبياري بايستي با دقت طراحي شود زيرا آبياري غيرمعمول موجب کود آبياري نامؤثر مي شود. از طريق برنامه ريزي آبياري مصرف کود نيز برنامه ريزي شده و در زمان و شکل مناسب کوددهي صورت مي گيرد. برنامه ريزي کودي به اين معني است که در ابتداي دوره رويش گياه که نياز غذايي آن پائين است مصرف کود پائين بوده و با افزايش رشد و نمو و نياز گياه، ميزان مصرف كود افزايش يافته و در پايان دوره رويشي و زايشي گياه مجدداً مصرف کود کاهش مي يابد. بدين ترتيب ميزان و زمان مصرف کود تابعي از رشد و نمو گياه مي باشد.
ميزان کود داده شده در سيستم کود آبياري وابسته به ميزان آب آبياري است. ميزان مصرف کود بايستي بسته به مرحله رشد و ميزان نياز محصول به آب و کود تعيين شود. به دليل کارايي بالاتر در اين سيستم معمولاً مي توان تا 50 درصد مصرف کود را کاهش داد. اين مسئله نه تنها براي کودهاي فرّار و پر تحرک مانند نيتروژن صادق است بلکه براي کودهاي کم تحرک مانند فسفر و پتاسيم نيز صادق است. اسيدي کردن محلول آب-کود و افزايش دفعات کودآبياري مي تواند موجب کاهش مصرف کود در باغ شود. فلسفه کودآبياري اين است که بيشترين سهم در زماني استفاده شود که درخت بيشترين نياز به آن عنصر را دارد که در روش چالکود يا هر روش مصرف خاکي اين امر ميسر نيست.
يکي از اهداف کودآبياري تقسيط کودها بر اساس مراحل نياز درخت است تا در زمانهايي که رطوبت کافي در خاک براي جذب مواد غذايي از طريق جذب آب وجود دارد ممکن شود. در اين حالت جذب سريعتر اتفاق افتاده و کارايي مصرف کود به خصوص کودهاي نيتروژنه بالاست. تحقيقات متعدد نشان داده است که کودآبياري موجب افزايش راندمان کود و آب مي شود. از آنجاييکه باغات پسته از کم آبي رنج مي برند و فواصل آبياري بسيار طولاني است بنابراين بهتر است کود در زماني مصرف شود که رطوبت کافي در خاک وجود دارد. در خاک خشک تقريباً موادي جذب ريشه درخت نمي شود. اين موضوع موجب بهره وري بيشتر آب در مزرعه نيز مي شود.
منبع مورد استفاده:
حسيني فرد، سيد جواد؛ بصيرت، مجيد؛ صداقتي، ناصر و اخياني، احمد. 1396. دستورالعمل مديريت تلفيقي حاصلخيزي خاك و تغذيه درختان پسته. انتشارات موسسه تحقيقات خاك و آب. 101 صفحه.