جهت دانلود مقاله کلیک نمائید.
سن‌ها و سنک‌ها، از جمله آفات مهم باغهای پسته کشور هستند که باعث خسارت اقتصادی میشوند؛ اما به دلیل این که مانند پسیل (شیره خشک) به طور عمومی و هر ساله شدت خسارت بالایی ندارند، کمتر مورد توجه باغداران قرار میگیرند. سن ها و سنک ها از راسته خرطوم مفصلیها هستند. به برخی از سن‌ها به علت کوچکی جثه، سنکهای پسته (سنهای کوچک) میگویند.بر اساس مطالعات انجام شده در سال 1390 در باغهای پسته شهرستان رفسنجان تعداد 46 گونه سن و سنک جمعآوری و شناسایی شدند. از این بین تعداد 19 گونه آفت، 7 گونه دشمن طبیعی هستند و 20 گونه (روی علفهای هرز) در باغات زندگی می‌کنند و به درختان آسیبی نمیرسانند. گونه هایی که تا کنون خسارتی از آنها مشاهده نشده است، ممکن است به علت سمپاشیهای بیرویه و یا عوامل دیگر (مثلاً عدم وجود علف هرز دلخواه) به آفت تبدیل شوند. در این مقاله سعی شده، سن‌ها و سنک‌ها از نظر خصوصیات ظاهری و رفتاری معرفی شوند و در مورد زمان تقریبی خسارت و نحوه کنترل آنها توضیح داده شود.
1. سنک‌ها
از بین سنکهای شناسایی شده در این بررسی، تعداد 11 گونه خسارت زا (شکل 1) و تعداد 7 گونه دشمن طبیعی (شکل 2) سایر سنک‌ها بوده و در باغات زندگی می‌کنند و خسارتی ندارند؛ در نتیجه بایستی دقت شود برای مبارزه فقط با سنکهای آفت مبارزه صورت گیرد. سنکهای آفت، خرطومشان زیر سینه جمع می‌شود، اما در سنکهای شکاری، خرطوم بهصورت منحنی زیر سر قرار می‌گیرد.
سنک ها به دلیل کوچکی جثه (به خصوص در مراحل پورگی)، تحرک زیاد، زندگی و تغذیه در لابهلای خوشههای متراکم و انبوه درختان پسته کمتر مورد توجه قرار میگیرند؛ باید توجه داشت که تحرک زیاد سنک‌ها و ظهور زودتر آنها در باغ، نسبت به سن ها باعث می شودکه خسارت وارده توسط آنها نیز بیشتر باشد. سنک ها به رنگهای مختلف سبز، قهوهای، خاکستری و ... وجود دارند؛ اما کشاورزان سنک‌ها را بیشتر با رنگ سبز میشناسند. این حشرات در اوایل فصل بهار (فروردین و اردیبهشت ماه) روی درختان مشاهده میشوند.
سنک ها به طور عمده در اوایل رشد میوه و قبل از سخت شدن پوست استخوانی، از میوه تغذیه مینمایند (شکل 3) این زمان حساس ترین مرحله آفت میباشد به همین دلیل خسارت زیادی میزنند. باغداران، سیاه شدن میوهها در اوایل فصل رشد پسته را در اصطلاح داغوی پسته مینامند. از آنجایی که خرطوم سنک‌ها ضعیف است، بعد از تشکیل پوست استخوانی نمی‌توانند خسارت بزنند.
مبارزه
در صورتی که از زمان تشکیل میوه تا سخت شدن پوست استخوانی، با انجام کنترل های تصادفی در باغ، یک سنک در یک خوشه در هر درخت مشاهده شود، مبارزه با این آفت الزامی میباشد. این بررسی با تکان دادن خوشه بر روی یک سطح صاف مانند سینی انجام می شود. برای مبارزه با این آفت بهتر است از سموم مجازی که توسط مراجع ذیصلاح توصیه شده است استفاده نمود. لازم به ذکر است که جمعیت این آفت به علت حساسیت بالای این حشره به سموم مورد استفاده در فصل بهار، کاهش می‌یابد. نکته مهم، آن است که در صورت وجود این آفت در باغ، از حذف علفهای هرز خودداری شود. لازم به ذکر است که در نمونه برداری ها، سنک ها در علفهای هرزی چون اسپند، خارشتر، علفشور، درمنه، قیچ، سلمه، یونجه، مرغ، زلف پیر و خاکشیر مشاهده شدند.
2. سن‌ها
سن‌ها از آفات درجه اول باغهای پسته می‌باشند که همه ساله خسارت قابل ملاحظهای به محصول پسته وارد میآورند. از بین سنهایی که از مناطق مختلف شهرستان رفسنجان طی نمونهبرداریهای سالهای 1389 و 1390 جمع آوری شد، تعداد 7 گونه که به رنگهای سبز یا قرمز بودند، خسارت بیشتری به باغهای پسته وارد می‌کنند(شکل4).
برخی از سنهای سبز، زمستان به رنگ آجری در میآیند و در پناهگاههای مختلف به سر میبرند و در اوایل اردیبهشت روی درختان پسته ظاهر شده و خسارت میزنند. البته ممکن است سن ها در زمان خشکسالی از اول سال هم روی درختان پسته خسارت بزنند. لازم به ذکر است که بیشتر گونههای سنهای سبز به طرف نور چراغ جلب میشوند. در برخی سالها نوعی سن به رنگ قرمز نیز طغیان کرده و باعث خسارت میشوند. این سن به نور جلب نمیشود. در باغاتی که خسارت سن مشاهده می‌شود ولی تله نوری جلبی نداشته باشد امکان خسارت سن قرمز وجود دارد. برای از بین بردن این نوع سن بهتر است مبارزه در شب انجام شود؛ زیرا این سن از گرما گریزان است و در هوای خنک مخصوصاً شبها خسارت بیشتری میزند. چنانچه با انجام کنترل های تصادفی در باغ، یک سن در یک خوشه در هر درخت مشاهده شود، مبارزه با این آفت الزامی میباشد.
خسارت
سن ها در اول فصل باعث خشک شدن و ریزش دانههای پسته شده و در طول تابستان باعث ایجاد لکههایی روی مغز و انتقال قارچ عامل بیماری ماسوی پسته میشوند. بایستی دقت شود خسارت سن‌ها با کمبود کلسیم اشتباه نشود؛ در کمبود کلسیم دانههای پسته از نوک شروع به سیاه شدن می‌کنند، اما در سنزدگی از جای نیش سن، قطرات شفاف خارج می‌شود و در ادامه سطح خارجی میوه، سیاه و بر سطح داخلی، لکه‌های سفید رنگ مشاهده می‌شود (شکل 5).
مبارزه
- حمایت از دشمنان طبیعی به ویژه زنبورهایی که تخم سن را پارازیت می‌کنند با کاهش دفعات سمپاشی و جلوگیری از سمپاشی بیرویه
- اجتناب از کندن و از بین بردن میزبانهای وحشی در مناطق کوهستانی و دشتهای اطراف باغهای پسته
- اجتناب از کندن و از بین بردن علفهای هرز میزبان سن داخل باغهای پسته در زمان حمله سن
- از بین بردن علفهای هرز در اواخر فصل برداشت محصول برای از بین بردن کانونهای زمستانگذرانی آفت
- استفاده از سموم مجازی که توسط مراجع ذیصلاح معرفی می شود
منابع:
- زینالدینی میمند، ن. 1390. مطالعهی فونیستیک سنهای باغهای پسته شهرستان رفسنجان (استان کرمان) و بررسی مولکولی برخی از گونههای آن. پایان نامهء دورهء کارشناسی ارشد حشره شناسی کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد.
- هاشمیراد، ح. 1377. سنهای زیانآور باغهای پسته استان کرمان. انتشارات معاونت امور باغبانی کرمان.
- http://www.ipm.ucdavis.edu/PMG/r605300411.html
نجمه زین الدینی میمند کارشناس ارشد حشره شناسی