پيوند زدن عبارت است از متصل كردن دو قسمت گياهي به نحوي كه آن دو قسمت، توسط باززايي در محل اتصال با هم يكي شده و به عنوان یک گياه مستقل به رشد ادامه دهند. قسمتي كه در بالاي پيوند قرار دارد پيوندك و قسمت زيرين كه ريشه را تشكيل مي دهد، پايه ناميده مي شود.
هرگاه پيوندك از يك شاخه حاوي چند جوانه تشكيل شده باشد به آن پيوند شاخه (grafting) و هر گاه پيوندك تنها از يك جوانه به انضمام اندكي از پوست و چوب تشكيل شده باشد، آن را پيوند جوانه (budding) مي نامند. گاهي قطعه اي از شاخه بين پايه و پيوندك قرار مي گيرد كه آنرا ميان پايه مي نامند.
بهترين زمان انجام پيوند براي پيوند هاي شاخه در اواخر زمستان يا اوايل بهار با استفاده از پيوندكي است كه در زمان استراحت گياه گرفته شده و در دماي نزديك صفر درجه سانتي گراد انبار شده باشد. بهترين زمان انجام پيوند براي پيوند هاي جوانه از اواسط بهار تا اواخر تابستان است كه پايه براحتي پوست مي دهد.
مهمترين روشهاي پيوند درختان پسته
پيوند شكمي
پیوند شکمی يكي از انواع روشهاي پيوند جوانه است. روش كار در این نوع پیوند بدين ترتيب است كه در پوست پايه یک برش عمودي بطول 5/2 سانتي متر زده مي شود. سپس در بالا و عمود براين برش، يك برش افقي به اندازه يك سوم قطر ساقه ايجاد مي شود (بطوريكه به شكلT در آيد). براي گرفتن پيوندك از گياه مورد نظر نيز برشي 5/1 سانتي متري زير يكي از جوانه ها زده شده، سپس برش شيبداري بالاي جوانه ايجاد مي گردد تا جوانه همراه با پوست( و گاهي با لايه نازكي از چوب) برداشته شود. جوانه تهيه شده از بالا وارد شكاف ايجاد شده در پوست پايه شده و به سوي پايين هدایت می شود تا جفت شود. سپس آنرا با نخ پنبه اي يا نوار پلاستيكي ويژه مي بندند. اين نوار نبايد آنقدر محكم بسته شود كه به پوست پايه آسيب برساند. ضمن آنکه هيچگاه نبايستي روي جوانه بسته شود.
در برخي از شرايط ممكن است شيره گياهي پس از ايجاد شكاف از گياه خارج شود و روي پيوندك را بپوشاند و مانع جوش خوردن پيوند گردد. براي رفع اين مشكل از پيوند شكمي واژگون استفاده مي شود. در اين صورت شكاف افقي را در پايين شكاف عمودي يعني به شکلT معكوس مي زنند تا شيره گياهي در صورت خروج، به پيوندك آسيبي نرساند. در اين حالت پيوندك از پايين وارد شكاف مي گردد.
پيوند لوله اي
در این روش پیوند، براي گرفتن پيوندك، پوست درخت را به شكل استوانه يا لوله اي كه طول آن حدود 2-1 سانتي متر بوده و روي آن فقط يك جوانه قرار دارد جدا ساخته و پيوندك را جدا می کنند.
براي آماده سازي پايه، انتهاي پايه را قطع مي كنند و پوست آنرا تا محلي كه پيوندك بايد قرار گيرد برمي دارند. سپس پوست استوانه اي حامل جوانه پيوندك را از بالا روي پايه گذاشته، انقدر مي لغزانند تا به محلي كه قطر پايه و پيوندك يكي باشد، برسد. در اين نوع پيوند، لايه هاي زاينده كاملا با يكديگر تماس داشته و پيوندك و پايه بدون بستن به يكديگر مي چسبند. اين نوع پيوند را بر روي شاخه هايي كه كمتر از يك سانتي متر قطر دارند، مي زنند و شرط لازم جهت موفقيت، آن است كه پايه و پيوندك تقريبا هم قطر باشند. در غيراينصورت پوست استوانه اي پيوندك را در طرف مقابل جوانه پيوندك، شكاف طولي می دهند تا بتوان لوله استوانه اي پیوندک را باز كرد. در اين حالت آنرا پيوند حلقوي مي گويند.
پيوند اسكنه اي
اين روش از جمله روشهاي پيوند شاخه مي باشد كه براي پايه هايي كه داراي قطر 3 تا 10 سانتي متر هستند، بكار مي رود. در این روش، پيوندك در هنگام استراحت گياه از شاخه هاي يكساله گرفته مي شود. روش كار بدين ترتيب است كه سر پايه را قطع كرده، در طول قطر سطح برش، يك شكاف عمودي بطول5 سانتيمتر ايجاد مي كنند و دو پيوندك را كه ته آنها به شكل گاوه اي بريده شده، در دو طرف آن قرارمي دهند بطوريكه لايه هاي زاينده پايه و پيوندك بر روي هم قرار گيرند. محل پيوند و نوك پيوندك بايد با چسب پيوند پوشانيده شود.
جوش خوردن بين پايه و پيوندك
عمل جوش خوردن بين پايه و پيوندك از طريق ايجاد بافت پينه اي (كالوس) بين لايه زاينده پايه و پيوندك انجام مي گيرد. لايه زاينده جديدي كه پس از پيوند ايجاد مي شود، توليد آوندهاي آبكش و چوبي جديدمي كند و رابطه محكمي بين پايه و پيوندك ايجادمي گردد. بنابراين از كارهاي اصلي و مهم در پيوند، اين است كه لايه هاي زاينده پايه و پيوندك روي هم قرار گيرند تا بافت هاي پينه اي كه از آنها ايجاد مي شود در هم رفته و يك اتصال هميشگي ايجاد كنند.
عوامل موثر بر گيرايي پيوند
الف- قرابت بين پايه و پيوندك: هرچه قرابت بين پايه و پيوندك بيشتر باشد، احتمال گيرايي و ميزان رشد اوليه پيوندك بيشتر مي باشد و بر عكس هرچه قرابت كمتر باشد، احتمال ناسازگاري، عدم گيرايي، كاهش ميزان رشد و حتي شكستگي شاخه پيوندي افزايش مي يابد.
ب- شرايط محيطي: از بين عوامل محيطي، دما و رطوبت اهميت ويژه اي در جوش خوردن پيوند دارد. دماي مناسب براي فعاليت سلولها بين 32-13درجه سانتي گراد است. از سوي ديگر بافت هاي پينه اي كه داراي سلولهاي پارانشيمي با ديواره سلولي نازك هستند، درصورتي كه در هواي خشك قرار گيرند، خشكمي شوند، بنابراين رطوبت زياد نيز براي پيوند لازم است. به همين دليل محل پيوند بايستي با چسب پيوند يا نخ پوشانيده و بسته شود.
ج- مرحله رشد گياه: موفقيت و درصد گيرايي پيوند به حالت رشد گياه نيز بستگي دارد. بهترين زمان زدن پيوند جوانه، وقتي است كه گياه پوست بدهد يعني هنگاميكه تقسيم سلولي فراواني صورت مي گيرد و لايه هاي زاينده پايه و پيوندك به سهولت جوشمي خورند. بهترين زمان انجام پيوند موقعي است كه هوا رو به گرمي گذاشته است. چنانچه از گياه شيره گياهي و يا شيرابه گياهي زيادي بيرون بزند، جوش خوردن به سهولت انجام نمي گيرد.
د- ساير عوامل: مهارت در پيوند زدن، ايجاد برش همگون و برقراري تماس كامل بين لايه هاي زاينده پايه و پيوندك، زدن چسب بلافاصله پس از پيوند، پيوند زدن تحت شرايط مساعد و عدم آلودگي به آفات، بيماريها و ويروسها از جمله عواملي هستند كه بر روي در صد گيرايي و جوش خوردن پايه و پيوندك مؤثر مي باشند.
منبع: اسماعیل پور ، علی. 1388. جزوه پسته کاری.
Pistachio Production Manual, Ferguson louise, 2009