خواص فیزیولوژیک پسته
گل انگیزی
پسته گیاهی دو پایه است و گلهای نر و ماده آن به طور مجزا بر روی درختان ظاهر می شوند . گل آذین آن خوشه مرکب بوده و به صورت جانبی بر روی شاخه های یکساله ظاهر می شود
اختصاصی شدن و انگیزش گل ، در سال قبل از گلدهی و بر روی شاخه های ظهور یافته فصل جاری انجام می شود .
جوانه های گل بزرگتر از جوانه های رویشی و نوک آنها دارای تحدب بیشتری است که این اختلاف در فصل زمستان قابل تشخیص می باشد.
گلدهی و گرده افشانی
گلهاي ماده و نر بصورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. هر خوشه گل دارای یکصد تا چند صد عدد گل منفرد بوده که تعداد آنها در خوشه های گل نر بیشتر می باشد . بعد از طی مراحل توسعه و تکامل جوانه های گل در طول فصل رشد و زمستان ، با ایجاد شرایط محیطی مساعد ، گلدهی درختان نر و ماده در فروردین ماه انجام می شود . گلهای نر و ماده پسته معمولاً زودتر و یا همزمان با بازشدن برگها باز می‌شوند.
  |
در یک رقم خاص، گلهای نر زودتر از گلهای ماده همان رقم به مرحله شکوفائی می‌رسند و گرده آزاد می‌کنند.
دوره پذيرابودن دانه گرده توسط گلهای ماده معمولا سه روز طول مي‌كشد. گلهای ماده، وقتی که از سبز كمرنگ به قرمز كمرنگ ويا صورتي تبدیل شود، قدرت پذيرايي دانه گرده را ندارند. زمانیکه گلهاي نر به رنگ زرد تغيير رنگ دهند، موقع آزادسازي دانه‌گرده فرا رسيده است.
  |
تعداد روزها از زمان شروع گلدهي تا پايان گلدهي به عنوان طول دوره‌گلدهي در نظر گرفته مي‌شود. عوامل نامساعد در اين دوره، منجر به بیشترین خسارت به گلها و گرده‌افشاني و تشكيل ميوه می‌شود.
زمان گلدهي در ارقام مختلف پسته متفاوت است. ارقامي همانند كله قوچي ، ممتاز، سفید پسته نوق و احمدآقايي «زودگل» بوده و بيشتر در معرض سرمازدگي و بارندگيهاي بهاره قرار مي‌گيرند. ارقام اوحدي و بادامی زرند جزء ارقام «متوسط گل» بوده و در اثر سرمازدگي و بارندگيهاي بهاره خسارت كمتري نسبت به ارقام زودگل مي‌بيند. معمولا بيشترين تراكم گرده در باغ در زمان گلدهيِ ارقام «متوسط گل» وجود دارد، بنابراين ارقام «متوسط گل» از نظر فراهم‌بودن گرده در زمان گلدهي در بهترين شرايط در مناطق پسته‌کاری ایران قرار دارند. ارقام «ديرگل» همانند رقم اكبري، شاه پسند و خنجری دامغان ، معمولا كمترين خسارت را در اثر سرما و بارندگيهاي بهاره دريافت مي‌كنند. ولي به دليل كاهش تراكم گرده درباغ در زمان گلدهي، اين ارقام با مشكل كمبود گرده برای گرده‌افشاني و تشكيل ميوه مواجه مي‌شوند.
گلهای ماده بدلیل نداشتن شهد، جذابيتي براي حشرات ندارند.گرده‌افشانی در پسته از طریق باد انجام می‌شود و سایرعوامل نقشی در گرده افشانی ندارند. زنبورعسل برای جمع‌آوری گرده، گلهای نر را لمس می‌کند، ولی در گرده‌افشانی نقش ندارد. برخی از مهمترین عوامل موثر برگرده‌افشانی بشرح زیر است:
1- دما
بهترين دما براي گرده‌افشاني 15 تا 22درجه سانتی‌گراد است. دماهای زير 4درجه سانتی‌گراد احتمال سرما زدگی را افزايش مي‌دهند. دماهای بالاتر از 32 درجه سانتی‌گراد در زمان گرده‌افشاني زيان‌آور بوده و باعث از بين رفتن مادگی مي‌شوند.
2- رطوبت:
رطوبت بالا و بارندگی و هرنوع عاملی که باعث افزايش رطوبت نسبی محيط شود، از پراکنش مناسب دانه گرده جلوگيری می‌کند. هرگونه بارندگي، محلول‌پاشي و سم‌پاشي در طرف صبح، بيشترين خسارت را به گرده‌افشاني و تشكيل ميوه وارد مي‌كند.
3- باد
باد تنها عامل پراكنش دانه‌گرده در باغ پسته مي‌باشد. بنابراين وزش باد در زمان گرده‌افشاني ضروري است.
وزش باد شديد باعث از دسترس خارج شدن سريع دانه‌های گرده از باغ شده و طول دوره گلدهی را، هم در درختان‌نر، هم در درختان ماده، کاهش می‌دهد. طوفان‌های همراه با گردو خاک باعث پوشيده شدن سطح کلاله شده و قدرت چسبندگی آن را بشدت کم می‌کنند.
تشکیل میوه
پس از شکوفایی گلهای ماده ، دوره پذیرش کلاله هر گل 3-2 روز و برای هر درخت حدود 10-5 روز می باشد . در این مرحله کلاله به رنگ سبز روشن می باشد و سطح آن دارای برجستگی ها و ماده چسبناکی میباشد که در جذب دانه گرده نقش مثبتی دارد . درصد گلهایی که به میوه تبدیل می شوند از سالی به سال دیگر فرق می کند و حدود 10% می باشند .
گلهای گرده افشانی نشده ظرف 4-3 هفته پس از مرحله شکوفایی کامل ( تمام گل ) ریزش می نمایند .
رشد و نمو میوه
پس از تکمیل میوه ، جنین رشدی نداشته و فقط دیواره تخمدان که پوست میوه را تشکیل می دهد ، به سرعت رشد و نمو می کند . رشد و نمو دیواره ادامه یافته تا اینکه میوه به اندازه نهایی خود ( حدود اواخر خرداد ماه) برسد .
پس از تکمیل رشد غشاء خارجی میوه، رشد جنین در قسمت درونی آن شروع شده و تا اواخر مرداد ماه ادامه می یابد . پس از تکمیل رشد مغز میوه ، مقداری افزایش در اندازه نهایی آن ایجاد شده و میوه کاملاً می رسد .
ریزش جوانه های گل
به دلیل وجود رقابت بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند . میزان ریزش با توجه به میزان محصول ، نوع رقم ، نوع پایه و وضعیت تغذیه آنها متفاوت بوده ولی بیشترین مقدار ریزش در سال پر محصول می باشد . ریزش جوانه های گل باعث عدم تولید محصول در سال آینده می شود . ریزش می تواند از تیرماه تا اسفند ماه ادامه یابد و در نهایت تنها 7-5 درصد از جوانه های گل باقی می مانند .
کاهش سطح برگ و افزایش تعداد میوه در هر شاخه باعث افزایش میزان ریزش جوانه های گل می شود .
سال آوری
عدم تولید محصول یکنواخت و مساوی درسالیان متوالی را سال آوری می گویند . در درختان پسته وجود محصول زیاد در یک سال باعث ریزش جوانه های گل می شود ، بطوریکه هر ساله جوانه های گل فراوانی تشکیل شده ولی به دلیل وجود محصول سنگین و ایجاد رقابت در جذب مواد غذایی و قندی بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو ، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند و بدین طریق با تاثیر در میزان محصول تولید شده ، سال آوری ایجاد می گردد .
غالبیت انتهایی
وجود غالبیت انتهایی در پسته باعث رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های جانبی می گردد . عدم رشد جوانه های جانبی باعث کاهش سطح میوه دهی و کاهش تولید محصول می شود . در این شرایط تنها 3-2 جوانه رشد در سال به جوانه گل تبدیل شده و بقیه به صورت رویشی و رکود باقی می مانند .
پوکی
تولید میوه های فاقد مغز که در اثر عدم انجام گرده افشانی یا در اثر سقط جنین ایجاد می شوند را پوکی می نامند . تولید میوه های پوک یکی از خصوصیات گونه های مختلف پسته می باشد . میزان پوکی برحسب نوع رقم ، نوع پایه ، نوع گرده ، سال آوری و شرایط تغذیه ای متغیر می باشد . رشد میوه های پوک همانند میوه های مغز دار می باشد ولی در مرحله 3 (مغز بستن ) هیچ گونه رشدی وجود ندارد .
نیاز سرمایی
درختان پسته همانند ساير درختان ميوه مناطق معتدله در چرخه رشد ساليانه خود به يك دوره سرما نياز دارند تا رشد و شكوفايي طبيعي جوانه‌ها اتفاق افتد. نياز در گونه‌ها و حتي ارقام مختلف متفاوت است و در صورت عدم تأمين به موقع آن، شكفتن جوانه‌ها با تأخير مواجه شده و توليد گرده در بيشتر گل آذين‌ها بشدت پايين مي‌آيد. همچنين اكثر گل‌آذين‌ها ممكن است عقيم شده و ريزش كنند. جوانه‌هاي گل ماده نيز از نظر ظاهري ضعيف و پايداري آنها روي شاخه می‌شود و حتي اگر با گرده مناسب نيز تلقيح شوند ريزش كرده و تشكيل ميوه و عملكرد بشدت كم خواهد شد.
به طور خلاصه عدم تأمين نيازسرمايي در پسته می‌تواند این آثار را داشته باشد:
كاهش رشدميانگره‌اي،كاهش تعداد برگچه و كاهش سطح برگ،كاهش توليد گرده،ريزش زياد جوانه‌ها، تأخير در گلدهي و برگ‌دهي و تشكيل ميوه كم حتي در سال پرمحصول.
واریته‌های مختلف پسته همانند ساير درختان خزان‌دار برای توسعه و تكميل رشد جوانه‌ها احتياج به سرماي معيني به ميزان600 تا 1200 ساعت با دماي كمتر از cْ 7 در طول دوره خواب زمستاني دارد. ميزان نياز سرمايي در ارقام مختلف پسته متفاوت است. با بررسي آمار هواشناسي در دوره ركود گياه، چنانچه نياز سرمايي رقم مورد نظر تامين نشده باشد، بايد در ماههاي بهمن و اسفند نسبت به محلول پاشي درختان با استفاده از روغن‌هاي معدني يا ساير مواد قابل توصيه اقدام کرد.
بر اساس مطالعات انجام يافته، بهترين تيمار برای شكستن ركود و غلبه بر كمبود نياز سرمايي درختان پسته، روغن «ولك» 4درصد است. لازم است محلول‌پاشی با غلظت 30 در هزار صورت گیرد. این روغن باید از شرکت‌ها و فروشندگان معتبر تهیه شود. روغن ولک را بایدکاملاً با آب مخلوط کرد و آنگاه درختان را با این مخلوط شست‌وشوی کامل داد. بهترین زمان روغن‌پاشی از10 تا 25 بهمن ماه است. البته با توجه به اينكه روغن «ولك» يك روغن شيميايي و نفتي است باید به آثار منفي جانبي آن توجه داشت و از استفاده بیش از مقادیر توصیه شده اجتناب کرد.
زودخندانی
در برخی از شرایط قبل از رسیدن میوه ، زمانیکه پوست رویی محکم به پوست استخوانی چسبیده ، پوست رویی همراه با پوست استخوانی و در طول شکاف خندانی باز می شود . اینگونه پسته ها اصطلاحاً زود خندان نامیده می شوند . شکاف ایجاد شده در پوست سبز رویی ، محلی برای ورود اسپور قارچها و حشرات حامل اسپور قارچ می باشد . اسپور قارچهای وارد شده در شرایط مساعد رشد قرار گرفته و تولید زهرابه آفلاتوکسین را می نمایند .
رشد ریشه ها
ريشه‌زائي درخت پسته به صورت محوري و عمودي است و تا عمق بيش از دومتر داخل خاك فرو مي‌رود. سيستمِ ريشه‌زائيِ عمقي ، درخت را قادر مي‌سازد تا به اعماق خاك نفوذ و از آب و مواد موجود در آن به خوبي تغذيه کند. از اين رو درختان پسته قابليت سازش با دوره‌هاي طولاني خشكسالي را دارند.
بطور کلی سيستمهاي ريشه درختان ميوه، دائما به تشكيل ريشه‌هاي جديد برای ايجاد تعادل با نياز اندامهای هوایی به آب و غذا ، احتياج دارند. بنابراين، داشتن رشد جديد ريشه در پاييز به منظور ايجاد محل ذخيره بيشتر موادغذايي و استفاده از آن جهت رشد بهاره حائز اهميت است. ريشه‌ها حساس‌تر از قسمت هوايي نسبت به تغييرات دما مي‌باشند. دماي مطلوب برای رشد ريشه‌ها بين 20 تا 25 سانتي‌گراد است. در دماي بيش از 35درجه سانتي‌گراد تشكيل ريشه‌هاي جديد متوقف مي‌شود. تعداد ريشه‌هاي فعال در 30 سانتي‌متري سطح خاك به علت دماي بالا محدود مي‌شود . احتمال يخ‌زدن ريشه در خاكهاي با بافت سبك و خشك بيشتر از خاكهاي با بافت سنگين و مرطوب است. حساسيت به دماي پايين با افزايش عمق ريشه بیشتر می‌شود. هرچه ريشه‌ها از طوقه درخت فاصله بيشتري داشته باشند، اين حساسيت افزايش مي‌يابد. خسارت يخبندان بيشتر به ريشه‌هاي سطحي محدود مي‌شود.
برخلاف طول دوره رشد 5/2 ماهه دراندامهاي هوايي، رشد ريشه‌ها در يك دوره 9 ماهه صورت مي‌گيرد. رشد ريشه‌ها معمولا قبل از بيدارشدن جوانه‌ها و بعد از گرم شدن خاك آغاز مي‌شود. رشدريشه‌ها بيشتر در شبها صورت مي‌گيرد. رشد شديد شاخ و برگ از رشد ريشه جلوگيري مي‌كند. ريشه‌ها داراي دو دوره رشدي متفاوت هستند :
اولين دوره در اوايل بهار، درست در زمان متورم شدن جوانه‌ها، شروع و در نزديكي زمان گلدهي، به حداكثر ميزان خود مي‌رسد. رشداوليه ريشه با استفاده از كربوهيدراتها و عناصر ذخيره شده از سال قبل صورت مي‌گيرد. ريشه‌ها بلافاصله جذب آب و عناصرغذايي را آغاز می‌کنند تا بتوانند منابع‌غذايي مورد نياز براي شروع رشد ساير اندامها را فراهم سازند. در اوائل تابستان رشد ريشه با سرعت كمي ادامه مي‌يابد.
دوره دوم رشد ريشه در اواخر تابستان شروع می‌شود و در طول پاييز ادامه مي‌يابد. هم سرعت رشد و هم طول دوره رشد دراواخر تابستان و اوايل پاييز به طور مشخص بيشتر از رشد در دوره اوليه؛ يعني رشد بهاره است. در طي اين مدت كربوهيدراتهاي ساخته شده توسط برگها از طريق آوندهاي آبكشي به ريشه‌ها انتقال مي‌يابد.
حداكثر فعاليت رشدي ريشه‌ها در پاييز؛ يعني در زمان برداشت ميوه و بعد از آن است. در اوايل بهار، نياز غذايي درخت به وسيله موادغذايي كه در پاييز سال قبل در ريشه‌ها و بافت‌هاي چوبي ذخيره شده، تأمين مي‌شود. رشد ريشه مناسب در فصل پاييز نه تنها سطح جذب مناسب را فراهم مي‌آورد، بلكه نقل و انتقال مواد ذخيره شده براي رشد سريع و قوي را در فصل بهار باعث می‌شود.
ريشه‌هاي افقي پسته تا عمق يك متري خاك وجود دارند و تا دو برابر قطر سايه‌انداز درخت گسترش مي‌يابند و70 درصد از وزن كل ريشه را به خود اختصاص مي‌دهند. گسترش ريشه‌هاي پسته در اثر فشردگي خاك و مجاورت با ريشه ساير درختان محدود مي‌شود. ريشه‌هاي عمودي در درختان پسته مي‌توانند تا عمق 12 متري خاك نفوذ كنند.
عمق نفوذ ريشه‌ها به نوع خاك، نوع رقم و نوع پايه بستگي دارد. پايه‌هاي بذري معمولا ريشه‌هاي عمودي دارند. ريشه‌هايي كه از ساقه منشاء مي‌گيرند (ريشه‌هاي نابجا) حالت رشد افقي دارند. رشد ريشه‌هاي افقي نسبت به ريشه‌هاي عمودي بيشتر است. در صورتيكه فواصل بين درختان كم باشد، رشد عمودي ريشه‌ها بيشتر می شود.
منابع:
- راهنمای پسته - 1381- دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی- بهمن پناهی ، علی اسماعیل پور ، فرزاد فربود ، منصور موذن پور کرمانی ، حسین فریور مهین
- خبرنامه پسته انجمن پسته ایران- سال سوم شماره های 47 ، 49 و 50
- یکصدوششمین جلسه شورای تحقیقات مؤسسه تحقیقات پسته کشور- مقاله الگوی رشد ریشه‌ها - آقای علی تاج آبادی پور