بررسی بیمه باغات پسته

مقدمه
بی‌شک کشور ایران به عنوان قطب تولید محصولات باغی از جمله پسته از پتانسیل ویژه ای درجهان برخوردار است. پسته یکی از محصولات عمده صادراتی بخش کشاورزی ایران بوده و ایران بزرگترین صادرکننده این محصول در سطح جهان است.
وجود مخاطرات فراوان اقلیمی در کشور باعث شده تا ایران جزو 10 کشور بلا خیز دنیا قرار گیرد. بنابراین تولید در این بخش با ریسک فراوان همراه می‌باشد. فراوانی خطر و تاثیرگذاری آن در بخش باغبانی به مراتب بیشتر از سایر فعالیت‌های کشاورزی (به دلیل عدم گریز از خطر، عدم امکان جایگزینی و ...) است. بنابراین به دلیل اهمیت بسیار بالای بخش باغبانی در کشور و وجود مخاطرات فراوان در این بخش، وجود یک سیستم حمایتی اصولی الزامی است.

عوامل خطر تحث پوشش بیمه پسته
با توجه به سطح زیر کشت و همچنین تقاضای بیمه باغات پسته، بیمه این محصول از سال زراعی 80- 79 برای باغاتی که به سن باردهی (12- 10سال) رسیده بودند در استان‌های خراسان بزرگ، سمنان، کرمان، مرکزی و یزد شروع گردید. عوامل خطر تحت پوشش عمومی شامل سیل، تگرگ و سرمای بهاره، طوفان، گرمازدگی در زمان تلقیح و بارندگی ‌بی‌موقع در زمان تلقیح می‌باشد. همچنین در سال 1383 بر اساس تجربیات گذشته و بررسی‌های صورت گرفته، عوامل خطر تکمیلی شامل نوسانات دمایی، عدم تامین نیاز سرمایی و گرمازدگی میوه پسته نیز در غالب بیمه نامه تکمیلی به عوامل خطر تحت پوشش اضافه شد.

 وضعیت عملکرد بیمه باغات پسته
اجرای بیمه باغات پسته ابتدا در سال زراعی 80-79 در پنج استان شروع گردید و با گذشت زمان در سایر نقاط پسته خیز کشور گسترش یافت. روند توسعه بیمه باغات پسته از ابتدای شروع بیمه پسته تا سال 90-89 در جدول شماره (1) و نمودار شماره (1) نشان داده شده است.
بر اساس جدول شماره (1) درسال شروع عملیات بیمه باغات پسته، 901 هکتار از باغات پسته کشور زیر پوشش بیمه قرار گرفت که این رقم با نرخ رشد متوسط سالیانه 60 درصد، درسال زراعی 90-89 به حدود 92 هزار هکتار بالغ گردید. همچنین در این جدول نسبت سطح باغات پسته بیمه شده نسبت به کل سطح باغات بیمه شده ارائه شده است. همانطور که مشخص می‌باشد بطور میانگین 21 درصد سطح باغات بیمه شده کشور مربوط به باغات پسته بوده و این نشان از اهمیت این محصول در بیمه کشور دارد. لیکن در جهت تحقق برنامه‌ها و رسیدن به پوشش بیمه‌ای 50 درصدی سطوح زیر کشت هنوز راه زیادی در پیش است و موانع و مشکلات متعددی در این مسیر وجود دارد.

مهمترین عوامل خسارت‌زا در بیمه باغات پسته
در طول سال‌های اجرای بیمه، همواره محصولات مختلف باغی از عوامل خطر مختلف خسارت دیده‌اند. اما به دلیل شرایط خاص اقلیمی و توپوگرافی ایران و همچنین شرایط باغبانی در ایران و نوع محصولات، همواره برخی از عوامل خطر باعث بیشترین خسارت در باغات شده است که جدول شماره 2 و نمودار شماره 2 درصد خسارت‌های پرداختی را به تفکیک عوامل خطر در باغات پسته در طول اجرای بیمه نشان می‌دهد.
همانطور که در نمودار شماره (2) و جدول شماره (2) مشاهده می‌گردد بیشترین خسارت‌های وارده به باغات پسته کشور ناشی از عامل خسارت سرما و یخبندان بوده که بیش از 73 درصد غرامت‌های پرداختی را به خود اختصاص داده است و سپس عامل خطرطوفان و پس از آن باران‌های مداوم و بی‌موقع در زمان تلقیح بوده که بیشترین خسارت‌ها را در باغات پسته به خود اختصاص داده است.

بیمه عوامل تولید
یکی از نگرانی‌هایی که همواره تولیدکنندگان بخش باغبانی با آن روبرو بوده‌اند، نگرانی از خسارت به اصل سرمایه آنها که اختصاصاً با سرمایه‌گذاری و گذشت زمان ایجاد شده است می‌باشد. بدین معنی که یک باغ صرفا با سرمایه‌گذاری مالی به بهره برداری نمی رسد بلکه عامل زمان بسیار مهم بوده و این موضوع باعث اهمیت یک باغ به عنوان سرمایه شده است.
اما این سرمایه همواره به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با طبیعت داشته و بدون هیچ حمایتی (مخصوصاً در ایران) در برابر عوامل خطر طبیعی قرار دارد، در اثر عوامل طبیعی مانند سرما و یخبندان، تگرگ، خشکسالی‌های پی در پی و خشک شدن منابع آب، بارش برف سنگین، طوفان و غیره دچار خسارت‌های کلی و جزئی شده‌اند. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
 - خشک شدن باغات انار در استان‌های مرکزی، قم و خراسان جنوبی در اثر سرما و یخبندان در زمستان سال 1386
-  تگرگ شدید در باغات هلو و سیب در بهار 1390 در استان های شمال غرب کشور.
 - خشکسالی و اُفت شدید منابع آب زیرزمینی در استان‌های شرق و جنوب شرق کشور و تخریب باغات خرما و پسته.
 - سرمای شدید و خسارت باغات گردو و بادام در استان‌های آذر بایجان شرقی و غربی در سال‌های1383 و 1386.
بر این اساس بیمه تنه درختان یکی از درخواست‌ها و تقاضاهای اساسی و به حق مسولین بخش و بهره برداران، از صندوق بیمه بوده است. لیکن به دلیل وجود موانع قانونی در اساسنامه صندوق بیمه که فقط اجازه بیمه محصولات باغی را می‌داد، صندوق بیمه وارد عرصه بیمه عوامل تولید نشده بود. با تصویب قانون جدید بیمه کشاورزی در مجلس شورای اسلامی در دی ماه 1388 و تغییر نام صندوق بیمه محصولات کشاورزی به صندوق بیمه کشاورزی، امکان ورود صندوق بیمه به عرصه بیمه عوامل تولید فراهم گردید و بیمه تنه درختان در اولویت مطالعات قرار گرفت. بدین ترتیب مطالعات بیمه‌پذیری درختان میوه در سال 1389 در صندوق بیمه شروع گردید و در حال حاضر 14 درخت مثمر از جمله پسته تحت پوشش بیمه می‌باشند و در سال زراعی 91-90 تعرفه‌ها و آئین نامه‌ها و دستورالعمل‌های آن به استان‌های تحت پوشش ابلاغ شده است.

 موانع وچالش‌های توسعه بیمه باغات پسته و پیشنهادات
الف. موانع و چالش‌ها
توسعه بیمه باغات مخصوصاً بیمه باغات پسته در کشور نظر به حجم بالای خسارات وارده به باغات ناشی ازعوامل قهری و طبیعی بویژه عامل سرما و یخبندان که هر ساله خسارات هنگفتی را موجب می‌گردد، با موانع وچالش‌های فراوانی روبرو است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
 - محدودیت منابع مالی دولت از یک طرف و وجود انواع مخاطرات طبیعی تهدیدکننده به دلیل شرایط جغرافیایی ویژه و تنوع اقلیمی کشور.
 - محدودیت مشارکت و همکاری کلیه سازمان‌های ذیربط.
 - خرده مالکی شدید و افزایش عملیات و هزینه‌های اجرایی.
 - عدم استفاده از ارقام مناسب بويژه پايه‌هاي مقاوم به سرما و مشکلات فرهنگی جوامع روستایی از نظر پذیرش بیمه و توسعه سطوح بیمه‌ای.
ب. پیشنهادات
برای مقابله با چالش‌های آینده و توسعه کمی و کیفی بیمه باغات، استراتژی‌ها و راهکارهای اجرایی ذيل در برنامه‌هاي كاري صندوق بيمه قرار گرفته است:
-  توسعه تحقیقات و مطالعات بیمه‌ای در زمینه‌هایی نظیر رو‌ش‌های جدید بیمه باغات، روش‌های پیشگیری از خسارت‌های وارده در اثر عوامل طبیعی نظیر سرما که بیشترین حجم خسارت‌های وارده را شامل می‌گردد.
-  واقعی کردن تعرفه‌های بیمه‌ای بر اساس اصول و ضوابط بیمه‌ای و ضرایب خطر واقعی مناطق مختلف کشور و تجربه‌های حاصله.
-  تهیه شناسنامه باغات و تکمیل آن در هنگام عقد قراردادهای بیمه‌ای برای کنترل و اخذ اطلاعات صحیح از سوابق مدیریتی باغات مورد بیمه.
-  تاکید بیشتر بر کسر عوامل سوء مدیریت از میزان غرامت‌های متعلقه به باغات خسارت دیده درهنگام ارزیابی خسارت‌ها توسط کارشناسان بیمه و ارائه توصیه‌های کارشناسی لازم به باغداران برای رفع نواقص مربوطه.
 - گروه بندی محصولات مختلف در جهت هدفمند کردن یارانه دولت به حق بیمه‌ها
 - مکانیزه نمودن فعالیت‌ها و بهره‌گیری از فن‌آوری‌ها و تکنولوژی‌های روز مانند GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی ) و RS (سیستم سنجش از دور)و GPS (سیستم مکانیابی جغرافیایی) در ارزیابی صحیح درصد خسارت‌های وارده.
 - توسعه طرح‌های تحقیقاتی در زمینه استاندارد‌سازی ارزیابی تولید و خسارت
 - تدوین و اجرای روش‌های جدید بیمه‌ای مانند تضمین تولید و بیمه درآمد در باغات.
-  استمرار و تداوم آموزش و اطلاع رسانی به منظور فراهم نمودن بستر فرهنگی مناسب.
-  بهره‌گیری از توانائی‌ها و تخصص بخش خصوصی، تعاونی‌ها و سازماندهی آنها.
 - پیگیری و اجرای طرح های بیمه‌ای فراگیر و همگانی.

منابع مورد استفاده
1- جواديان، ابوالفضل، حدادنژاد، حسين.(1383).بررسي روند عملكرد بيمه انار در كشور(مقاله)، صندوق بيمه محصولات كشاورزي.
2- جواديان، ابوالفضل، فرزانه، داريوش.(1383). عملكرد وتجارب بيمه كشاورزي در ايران. خلاصه مقالات دومين همايش علمي بيمه كشاورزي، توسعه وامنيت سرمايه گذاري(26و27 دي ماه 1383).
3- صندوق بيمه محصولات كشاورزي.(1383). آشنايي با بيمه محصولات كشاورزي(نشريه ترويجي).
4-  صندوق بيمه محصولات كشاورزي.(1383). آمار عملكرد بيمه محصولات كشاورزي. گروه آمارو اكچواري.
5-  صندوق بيمه محصولات كشاورزي.(1383). خلاصه شرايط و سير تحولات بيمه باغات در سال زراعي     83-82.
6-  صندوق بيمه محصولات كشاورزي.(1383). طرح جامع بيمه كشاورزي.
 7- عرب مازار، عباس.(1383). بررسي هدفمند كردن يارانه بيمه محصولات كشاورزي. مجموعه مقالات دومين همايش علمي بيمه كشاورزي، توسعه وامنيت سرمايه گذاري. صندوق بيمه محصولات كشاورزي.دي ماه1383.
8-  فرهادي، راحله.(1383). كسي به فكر باغبان نيست. ماهنامه دام، كشت و صنعت. سال ششم. شماره61.
9- امیر تیموری ، سمیه .(1388).بررسی تولید و بازاریابی و صادرات پسته ایران : فصلنامه علمی ، تحلیلی و خبری پسته ایران ، شماره 5
10- حداد نژاد ، حسین و سقلی ، طاهر(1389).طرح بیمه پذیری درختان انار: صندوق بیمه کشاورزی .

حسین حدادنژاد : مدیر گروه بیمه باغات و منابع طبیعی
محمد حسن نخستین آصف :کارشناس مسئول گروه بیمه باغات و منابع طبیعی
علی اکبر موسوی : کارشناس گروه بیمه باغات و منابع طبیعی