جهت دانلود مقاله کلیک نمائید.
نسرين صباحي*-سالانه ميليون‌ها دلار صرف مبارزه با علف هاي هرز در مزارع و باغ ها مي‌شود.اين معضل به عنوان يکي از مهم‌ترين مشکلات دائمي باغداران پسته مطرح است؛ به طوري که در سال‌هاي اخير به دليل افزايش گونه‌هاي مختلف علف‌هاي هرز و خسارت آن‌ها در باغات پسته حساسيت باغداران و توجه محققين بخش کشاورزي به مديريت علف‌هاي هرز جلب شده است. علف‌هاي هرز موجب افزايش رقابت در استفاده از منابع و نهاده ها، مصرف مواد غذايي از خاک، انتقال بيماري ها، ميزباني آفات، کاهش رشد درختان، کاهش ميزان غنچه‌دهي، تأخير در گلدهي، کاهش عملکرد، کيفيت ميوه و مقاومت به سرما مي‌شوند. همچنين اين عوامل ناخواسته پناهگاهي براي جوندگان، حشرات و عوامل بيماري زا بوده و ازاين جهت، روز به روز بر اهميت مبارزه با آن افزوده مي‌شود.
بالغ بر 120 گونه علف هرز از باغات پسته کشور گزارش شده است و بيش از 80 گونه آن در باغات استان کرمان حضور دارند. از اين تعداد 19 گونه آن در بيش از 50 درصد از باغ‌ها وجود دارند که عبارت‌اند از: مَرغ، اسفناج باغي، شيرين‌بيان، خارشتر، تلخه، پيچک صحرايي، اسفند، علف شور، چسبک (دوستو)، زارقو،ازمک (موکو)، بارهنگ، کاهوک، سلمک، جو وحشي، هفت بند، قياق (سورگوم)، خارخسک، جغجغه و شير نرم که از بين گونه‌هاي فوق علف هرزمَرغ (هريز)، خارشتر و اسفناج باغي در درجه اول اهميت قرار دارند و در مرتبه دوم گونه‌هاي: پيچک صحرايي، سلمک، هفت‌بند، شور، شيرين‌بيان، چسبک و تلخه. با توجه به گونه‌هاي عمومي و غالب مي‌توان نتيجه گرفت که در باغات پسته بيشتر علف‌هاي هرز زمين‌هاي باير و گونه‌هاي مقاوم به شوري و کم‌آبي وجود دارند.
تعدادی از علف های هرز باغات پسته استان کرمان
علف هرز آدور علف هرز شیرین بیان
علف هرز مکو علف هرز شور
مديريت صحيح کنترل علف‌هاي هرز پسته و کنترل جمعيت آن در حد آستانه اقتصادي مستلزم آشنايي با بيولوژي اين گياهان مزاحم و نحوه انتقال به باغات و روش‌هاي رشد و تکثير آن‌ها است.
علف‌هاي هرز پسته از لحاظ طول دوره رويش به سه دسته زير تقسيم مي‌شوند:
1- علف‌هاي هرز يک‌ساله: دوره زندگي خود را از جوانه زدن، رشد و توليد گل و بذر در کمتر از يک‌سال کامل مي‌کنند. اکثر گياهان هرز باغات پسته در اين گروه جاي دارند. کنترل آن‌ها آسان، اما به دليل انتشار به‌وسيله بذر و فراواني بذور خفته و حفظ قوه ناميه بذر به مدت طولاني و رشد سريع بيش از کنترل علف‌هاي هرز دائمي هزينه‌بر مي‌باشند. علف‌هاي هرز يک‌ساله اسفناج باغي (سلمه چنار)، جارو، سلمه تره، کاسني و ترشک در جذب آب و مواد غذايي با درختان رقابت کرده، پناهگاه آفات شده و در برداشت محصول ايجاد اختلال مي‌کنند.
2- علف‌هاي هرز دوساله: دوره زندگي خود را در دو سال کامل مي‌کنند. سال اول رشد رويش داشته و ايجاد روزت مي‌کنند (برگ‌هاي طوقه‌اي) و در سال دوم به گل و بذر رفته و بعد مي‌ميرند. اين گياهان براي گل دادن به يک دوره سرما نياز دارند. بايد توجه داشت که گياهان هرز دوساله، در سال اول و در دوره رشد برگي به روش‌هاي مختلف کنترل از جمله سموم شيميايي حساس‌ترند و بايستي قبل از به گل رفتن و توليد بذر با آن‌ها مبارزه کرد. تعداد کمي از گياهان هرز پسته در کرمان در اين گروه قرار دارند. مانند کنگروحشي، زلف‌پير، هويج وحشي و گل ماهور.
3- علف‌هاي هرز دائمي: بيش از دو سال زندگي مي‌کنند. تعدادي از آن‌ها توسط بذر و تعداد از طريق اندام‌هاي رويشي خزنده، ساقه‌هاي خزنده روزميني(استولون) و ساقه‌هايزيرزميني (ريزوم) تکثير مي‌يابند. علف‌هاي هرز دائمي گل قاصدک کاردي، بارهنگ کبير توسط بذر و گونه‌هاي: هريز (مَرغ)، ني،قياق، حلفه، خارشتر، شيرين بيان، ازمک، گزپيچ، جغجغه و پيچک صحرايي توسط اندام‌هاي روش خزنده تکثير مي‌شوند. کنترل دائمي‌هاي خزنده بسيار مشکل است و چنانچه قسمت‌هاي هوايي آن‌ها از بين برود، رشد مجددتوسط اندام‌هاي زيرزميني انجام مي‌شود. گونه‌هاي دائمي بيشتر از گياهان اراضي باير بوده و بيشتر در باغ‌هايي که عمليات شخم و خاک‌ورزي در آن‌ها به درستي انجام نشده است و فواصل آبياري منظم نيست رويش دارند.
نحوه خسارت:
علف‌هاي هرز، گياهان سرسخت و سمجي مي‌باشند که در کسب آب و نور و موادغذايي با درخت به شدت رقابت مي‌کنند و با توجه به گسترده بودن سيستم ريشه‌اي و رشد سريع در شرايط نامساعد،خاک را به سرعت از آب و مواد مغذي خالي مي‌کنند.
وجودعلف‌هاي هرز، رطوبت مناسب جهت رشد و نمو عوامل بيماري‌زا در اطراف طرقه درختان را فراهم مي‌کنند. ريزوم‌هاي گياهان هرز دائمي ترشحات سمي از خود خارج مي‌کنند که موجب ضعف درختان و کاهش رشد آن‌ها به خصوص در درختان جوان مي‌شود. علف هرز گزپيچ (علف خرس) در صورت عدم کنترل داخل شاخه پيچيده و با بالا رفتن از آن‌ها به شکل چتر روي درختان را پوشانده و مانع رسيدن نور کافي به درختان و در نهايت خشکيدن آن‌ها مي‌شود. انتشار اين‌گونه به آهستگي انجام شده و قطع و کندن آن در اويل ظهور و آلودگي از انتشار آن جلوگيري مي‌کنند. اکثر علف‌هاي هرز يک‌ساله نظير، چسبک، جوموشي و توق در عمليات داشت و برداشت ايجاد اشکال مي‌کنند. گياهان ني، حلفه، بارهنگ بيشتر در کانال‌هاي آبياري و اطراف آن‌ها رشد کرده عمليات آبياري و آب‌رساني را مختل مي‌کنند. علف‌هاي هرز شور، زارقو، اسفند و پنيرک ميزبان واسط سن‌هاي پسته بود و بايستي قبل از هجوم سن‌ها به باغ از بين برده شوند تا از تکثير و خسارت سن جلوگيري شود. همچنين علف‌هاي هرز ازمک و خارشتر ميزبان کنه‌‌هاي خانواده اريوفيد هستند. کنه‌ها روي اين گياهان تکثير و توسط باد بر روي درختان پسته انتقال و انتشار مي‌يابند. گياه انگل مطلق سس درختي نيز در باغاتي که بهداشت و کنترل علف‌هاي هرز صورت نمي‌گيرد به صورت لکه‌هاي ظاهر شده و اندام‌هاي مکنده خود را به داخل بافت درخت وارد کرده و مستقيماً از شيره نباتي آوندهاي درختان تغذيه کرده و باعث ضعف و در نهايت خشکيدن درختان مي‌شود.
مديريت مبارزه
مديريت مؤثر و کارآمد در کنترل علف‌هاي هرز باغات پسته استفاده از مبارزه تلفيقي با آن‌هاست که در آن از روش‌هاي مختلف زراعي، مکانيکي، بيولوژيکي و شيميايي در کنترل علف‌هاي هرز و رساندن جمعيت آن به زير آستانه زيان اقتصادي استفاده مي‌شود. در اين مديريت بايستي به موقعيت مکاني، شرايط اقليمي، نوع خاک و روش‌هاي آبياري توجه داشت. امروزه به دليل هزينه‌هاي اقتصادي و خطرات زيست‌محيطي ناشي از کاربرد بي‌رويه سموم و مقاوم شدن علف‌هاي هرزبه علف‌کش‌ها استفاده از روش‌هاي غيرشيميايي بايستي بيش از پيش مد نظر قرار گيرد. کاربرد روش‌هاي مديريتي کارآمد و با حداقل استفاده از سموم شيميايي در کنترل علف‌هاي هرز از اهداف کشاورزي پايدار بوده و علاوه بر آن موجب مبارزه بهتر با علف‌هاي هرز مي‌گردد. در گام نخست پيشگيري از آلودگي باغ به علف‌هاي هرز جديد از طريق رعايت بهداشت و استفاده از کودهاي دامي پوسيده و خاک‌هاي تميز که سابقه آلودگي نداشته و همچنين استفاده از ابزار و ماشين‌آلات کشاورزي تميز و عاري از آلودگي به بذور و بقاياي علف‌هاي هرز است. قبل از احداث باغات جديد با آبياري و شخم‌هاي متوالي زمين قبل از گلدهي و به بذر رفتن علف‌هاي هرز و در صورت لزوم استفاده از علف‌کش‌هاي عمومي بايستي علف‌هاي هرز و ذخيره بذري زمين قبل از احداث باغ کاهش يابد.
مبارزه غيرشيميايي
براي اجراي کشاورزي ارگانيک در باغاتي که داراي فواصل منظم و رديفي درختان است به جاي کاربرد علف‌کش از انواع مالچ‌ها (گياهان پوششي نظير چاودار که قدرت رقابت خوبي با علف‌هاي هرز دارد، کاه و کلش گندم و جو و يا پوشش پلاستيک) مي‌توان براي از بين بردن علف‌هاي هرز بين رديف‌ها استفاده کرد.
استفاده از مالچ مي‌تواند رطوبت خاک را حفظ نموده و مانع از رسيدن نور به بذور و جوانه‌هاي علف هرز گردد. همچنين دماي بالاي زير پوشش پلاستيک در اواسط روز باعث سوزندگي برگ‌هاي علف‌هاي هرز مي‌شود. طبق تحقيقات انجام شده مالچ‌هاي آلي (کاه و کلش) سبب حفاظت خاک، افزايش قدرت نگهداري آب در خاک، تأمين ازت و مواد غذايي مورد نياز گياه و کنترل علف‌هاي هرز مي‌گردند.
استفاده از ادوات کشاورزي مانند ديسک، چنکک، رتيواتور و يا شعله افکن نيز در بين رديف‌هاي درختان بايستي استفاده کرد. استفاده از شخم و تيلر در اوايل فصل رويش براي کاهش علف‌هاي هرز يک‌ساله مؤثر است. همچنين استفاده از شخم عميق در اواخر زمستان نيز نقش مهمي در مدفون کردن بذور و ريزوم علف‌هاي هرز دائمي دارد. لازم به ذکر است از آن‌جا که علف‌هاي هرز دائمي مانند مَرغ، خارشتر، گزپيچ و پيچک صحرايي از طريق ريزوم تکثير مي‌يابند لذا قطعه‌قطعه شدن ريزوم‌ها باعث پراکندگي و تکثير بيشتر اين گياهان مي‌شود. لذا بايستي حتي‌الامکان از شخم‌هاي غير ضروري خودداري شود.
مبارزه شيميايي
استفاده صحيح و به موقع از علف‌کش‌ها در تلفيق با ساير روش‌ها مي‌تواند نتيجه رضايت بخش داشته باشد، زمان و ميزان مصرف علف‌کش مصرفي در کنترل مؤثر و جلوگيري از آلودگي زيست‌محيطي بايستي لحاظ گردد. در هنگام مصرف علف‌کش‌ها، علف‌هاي هرز بايد در ابتداي رويش، شاداب و داراي رشد فعال باشند. آبياري باغ چند روز قبل از سم‌پاشي موجب شاداب شدن علف‌هاي هرز و جذب بهتر علف‌کش مي‌شود. بايد توجه داشت که گرماي زياد و تشنگي علف‌هاي هرز اثر سموم را کاهش مي‌دهد لذا سم‌پاشي بايستي در هواي خنک و آرام (صبح زود و يا بعدازظهر) انجام شود و براي سم‌پاشي از آب گل‌آلود و يا داراي املاح زياد استفاده نشود.
در باغات پسته علف‌کش اختصاصي جهت کنترل علف‌هاي هرز وجود ندارد و سموم رايج شامل علف‌کش‌هاي عمومي بدين شرح مي‌باشند؛
- پاراکوات (گراماکسون): يک علف‌کش تماسي بوده و قسمت‌هاي سبز گياه را از بين مي‌برد و در کنترل علف‌هاي هرز يک‌ساله مؤثر است. گياهان هرز دائمي با تکرار سم‌پاشي ضعيف شده و کنترل مي‌شود. ميزان مصرف اين علف‌کش 5-3 ليتر در هکتار است. لازم به ذکر است که قبل از سم‌پاشي بايستي سم‌پاش مورد استفاده کاليبره شده و ميزان آب مصرفي در هکتار تعيين گردد.
- گليفوسيت (رانداپ): علف‌کشي سيستميک بوده و تنها از برگ جذب مي‌شود لذا از پاشيدن بر روي برگ و پاجوش درختان بايستي جلوگيري شود. ميزان مصرف آن 15-10 ليتر در هکتار بسته به نوع علف‌هاي هرز است. لازم به ذکر است که ميزان مصرف آب در هکتار از 400-350 ليتر متغير است. البته مي‌توان در اختلاط رانداپ با سولفات آمونيوم ميزان مصرف سم را به 8 ليتر در هکتار کاهش داد.
- علف‌کش گالانت:علف‌کش سيستميک و اختصاصي علف‌هاي هرز کشيده برگ نظير جو موشي و قياق است و بر روي پهن برگ‌ها بي‌تأثير است. لازم به ذکر است که حتي‌الامکان بايستي از مصرف علف‌کش‌هاي سيستميک در باغات جوان اجتناب کرده و در صورت مصرف بايستي کليه مسائل احتياطي رعايت شود.
کارشناس ارشد علف های هرز