نشست مشترک انجمن پسته ايران با کارشناسان
ماهنامه شماره 32 - آذرماه 1397
نگراني از تکرار و توسعه اشتباهات رايج در زمينه هرس درختان پسته، انجمن پسته ايران را بر آن داشت تا در تاريخ 25 مهرماه سال جاري نشستي مشترک با جمعي از اساتيد دانشگاه، کارشناسان و باغداران عضو انجمن را ميزباني کند.
در اين جلسه، حسين حکم آبادي، عضو هيأت علمي مرکز تحقيقات پسته دامغان با اشاره به افزايش سطح زير کشت پسته در ساير مناطق کشور نسبت به ترويج روش‌هاي نامناسب در هرس درختان در اين مناطق افزود: هنوز يک دستورالعمل جامع و مصور راجع به هرس درختان پسته وجود ندارد و اين يک نقص بزرگ براي ترويج روش صحيح هرس محسوب مي‌شود. وي گفت توليد محتواي تصويري و فيلم آموزشي در رابطه با روش‌هاي صحيح هرس از نيازهاي ضروري است و بايد براي توليد آن برنامه‌ريزي کرد. وي اضافه کرد: متأسفانه در زمينه هرس با کمبود يا نبود هرس‌کار خوب مواجه هستيم و از اين منظر خسارت‌هاي زيادي به توليد پسته کشور وارد مي‌شود و اين موضوع نيازمند چاره‌انديشي است.
علي اسماعيل پور، رئيس پژوهشکده پسته ضمن بر شمردن برخي اشتباهات رايج در هرس درختان پسته گفت: عمليات هرس يکي از مهجورترين فعاليت‌هاي باغباني است، در حالي که اهميت هرس از تغذيه درخت کمتر نيست، ولي در بسياري از باغ‌ها مي‌بينيم که هرس را با هدف آزاد کردن مسير ادوات و توسط پرسنل ناکارآزموده انجام مي‌دهند. دکتر اسماعيل‌پور گفت: کارگر هرس‌کار بايد حداقل شناخت‌هايي را نسبت به جوانه‌هاي گل، شاخه‌هاي بارده، زاويه انشعاب شاخه‌ها، و سن شاخه داشته باشد. وي افزود: متأسفانه منابع مدون در رابطه با هرس کم و محدود است، در حالي که نحوه هرس بسته به شرايط آب و خاک، رقم و سن درخت متفاوت مي‌باشد. در مناطقي مثل کرمان هرس باردهي نياز است، در حالي که در مناطق جديد هرس فرم دهي و تربيت نياز است. وي گفت: دستور العمل هرس باردهي در پژوهشکده پسته در دست تدوين است و به‌زودي منتشر خواهد شد. در اين دستورالعمل اصول کلي و فيزيولوژيک درخت در يک بخش و اصول هرس ارقام مختلف بصورت جداگانه گردآوري خواهند شد.
در ادامه جلسه موضوع نبود نيروي آموزش ديده و ماهر در زمينه هرس به عنوان يکي از کاستي‌هاي عمده در باغداري پسته ايران مطرح شد و حاضرين نظرات خود را راجع به راهکارهاي بالقوه براي اين موضوع به اشتراک گذاشتند.
از ديگر مباحث مطرح شده در اين جلسه، هم‌فکري و نظرخواهي راجع به برخي مباحث مورد اختلاف باغباني مرتبط با هرس همچون اثر سرشاخه زني و شاخه بُري در ميزان بار محصول، جوانسازي يا تغيير پيوند، برش درخت به منظور تغيير پيوند از زير پيوند يا از بالاي پيوند مطرح و مورد بحث و تبادل نظر حاضرين قرار گرفت. هر چند به دليل نبود تحقيقات جامع و کامل و تناقضات و عدم اطمينان‌هاي بسيار، برخي از اين موضوعات به جمع‌بندي نهايي نرسيد، اما تبادل تجربه در اين زمينه صورت گرفت. برخي از تجارب و پيشنهادها در اين زمينه به اين شرح مي‌باشند:
* هرس فرم براي درختاني است که هنوز به مرحله باردهي نرسيده‌اند که معمولاً از سال سوم شروع مي‌شود و تا سال هفتم و هشتم ادامه پيدا مي‌کند. در کشت‌هاي نعنايي و متراکم اين هرس امکان پذير نيست.
* هرس باردهي که براي درختان بارده انجام مي‌شود، شامل سربرداري براي مناطق با شرايط مناسب رشدي و هرس تُنُک شاخه بيشتر در مناطقي شبيه رفسنجان صورت مي‌گيرد. هرس تنک شاخه در سال قبل از سال پرمحصول و با هدف تعديل سال‌آوري و تقويت خوشه‌ها انجام مي‌شود و بدين منظور حدود 20 تا 30 درصد شاخه‌هاي بارده حذف مي‌شوند.
* حذف پاجوش‌ها، شاخه‌هاي خشکيده و آفت زده و بيمار نيز جزو برنامه عمومي هرس هستند.
* در يک تحقيق چهار ساله بر روي ارقام احمد آقايي و اکبري سربرداري (Topping) روي بيش از يک سوم تاج درخت انجام شد و نتايج حاکي از ان است که سربرداري موجب کاهش برداشت نخواهد شد.
* سربرداري در مناطق مختلف و با توجه به شرايط رشدي، سن درخت و آب و خاک، متفاوت است. مثلاً در فيض آباد خراسان به‌واسطه رشد زياد شاخه‌ها اين کار انجام مي‌شود و شاخه‌هاي بالاي 30 سانتي‌متر را سربرداري مي‌کنند، ولي در شرايط رفسنجان اين ميزان رشد نداريم و شرايط آن متفاوت مي‌شود.
* از قديم کشاورزان مي‌گفتند زماني درخت محصول خوبي مي‌دهد که وسط درخت بار داشته باشد، زماني که سربرداري انجام مي‌شود داخل درخت محصول زياد مي شود.
* در بسياري از مناطق جديد توصيه مي‌کنيم که اصلاً هرس نکنند، چون مطمئن هستيم که اگر هرس کنند درخت را از بين مي برند؛ به عنوان مثال درخت اکبري نسبت به شاخه‌بُري حساس است و موجب کاهش عملکرد مي‌شود و درخت براي دو سه سال محصول نمي‌دهد.
* در شرايطي که درختان باغ به‌واسطه اقليم، آفت و آفتاب سوختگي و تغذيه نامناسب و به‌طور کلي عدم رسيدگي وضعيت نامناسبي دارند، مي‌توان با هرس سنگين درختان را جوانسازي کرد.
* در باغ‌هايي که جوانسازي انجام مي شود، بحث آفتاب سوختگي جدي است و بايد اين عارضه را در نظر گرفت و از سايه‌انداز و يا از مواد پوششي ( کائولين و رنگ هاي گياهي) براي محافظت تنه درختان استفاده کرد.
* در گذشته و در شرايط آّب و خاک و رشد مناسب، باغداران باتجربه توصيه مي‌کردند که در درختان جوان فقط سر شاخه‌هاي خشک را بگيرند و هيچ شاخه ديگري بريده نشود، ولي در حال حاضر با توجه به شرايط موجود بايد هرس‌ها شديدتر و سنگين‌تر انجام شود. نبايد به سبک ديگر کشورها درختان را خصوصاً در ارقام فندقي و کله قوچي خيلي خالي کنيم و آنها را در معرض آفتاب‌هاي تير و مرداد قرار دهيم که خود اين کار موجب سرخشکيدگي شاخه‌ها مي‌شود.
* در اقليم خشک و با رطوبت کم بايد از طبيعت درس بگيريم؛ مثلاً نگاه کنيم به درخت بنه که تاج آن توپُر است که اين فرم موجب مي‌شود تعادل رطوبتي در داخل تاج حفظ شود. در مناطق شور و کم آب هر چه شاخه بُري کمتري صورت بگيرد، ضرر کمتري دارد.
* سربرداري در باغ‌هاي جوان و باغ‌هاي جوانسازي و بازسازي شده باعث مي‌شود تا تاج درخت پُرتر شود و وضعيت درختان بهتر شود. درختان مسن خصوصاً درختان کله قوچي نياز به هرس شديد دارند و بدون آن شاخه‌ها دوباره وارد فاز رويشي نمي‌شوند. در درختان اکبري اصلاً نبايد از اره استفاده کرد و هرس صرفاً با قيچي و محدود به گرفتن ناخنک و سرشاخه‌زني باشد.
* براي تغيير پيوند کله قوچي به ارقام ديگر، افراد باتجربه توصيه مي‌کنند که درخت حتماً از زير پيوند بريده شود، اما بريدن از بالاي پيوند هم مسئله‌اي ايجاد نکرده و همچنين تغيير پيوند فندقي با وجود ميان پايه باعث بروز مشکلي نشد.
* هرس سنگين و تغيير پيوند در زمان تنش يا پس از سال پُر بار ممکن است منجر به خشک شدن درخت شود.
* جوانسازي کله قوچي نسبت به تغيير پيوند آن در شرايطي که عوامل اقليمي و شوري آب عامل محدود کننده نباشد جواب بهتري داده است.
* شاخه‌هاي عمودي رشد رويشي دارند، شاخه‌هاي افقي رشد زايشي دارند و شاخه‌هاي مورب رشد بينابيني يعني رشد رويشي مناسب با توليد جوانه زايشي دارند.
* براي کنترل رشد تيرماهي فندقي در ماه‌هاي فروردين و ارديبهشت ازت مي‌دهند و ازت خرداد را قطع مي‌کنند.
* استفاده از چسب باغباني براي جاي برش‌ها در زمستان و ارديبهشت عملکرد متفاوتي دارد.
* رشد شاخه در درخت بارده هر زمان بالاي 30 سانتي‌متر شود بايد آن شاخه حذف شود، اين شاخه‌ها در درختان جوان بهتر است در زمستان حذف شوند.
جمع بندي:
- ظرف يک ماه آينده دستورالعمل ساده توسط پژوهشکده براي درختان تربيت شده و با فاصله مناسب و براي درختان با وضعيت نامناسب و با کشت نعنايي براي ارقام مختلف پسته تدوين شود و پس از تأييد انجمن پسته ايران چاپ و منتشر شود.
- بر مبناي دستورالعمل آماده شده براي هرس، با کمک معاونت ترويج وزارت جهاد کشاورزي محتواي تصويري شامل فيلم و بروشور تهيه ، توليد و در بين باغداران توزيع شود.
- شرايط مختلف باغ‌هاي پسته در مناطق مختلف از لحاظ نحوه کاشت، ارقام و ديگر شرايط تعريف شود.
- يک دوره تخصصي هرس توسط انجمن پسته ايران همراه با اعطاي مدرک برگزار شود.