باقيمانده سموم در محصولات کشاورزي
ماهنامه شماره 38. تیرماه 1398
اصطلاح «آفت‌کش‌ها» معمولاً به محصولاتي اطلاق مي‌شود که براي حفاظت از نباتات و کنترل آفات و آلودگي‌هاي محصولات کشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. هرچند اين اصطلاح معاني وسيع‌تري هم دارد و شامل محصولاتي نظير بيوسيدها هم مي‌شود که براي کنترل آفات و بيماري‌هاي غيرگياهي (حشرات و موش‌هاي مولد بيماري) کاربرد دارند.
کاربرد آفت‌کش‌هاي گياهي عمدتاً براي اصطلاح «آفت‌کش‌ها» معمولاً به محصولاتي اطلاق مي‌شود که براي حفاظت از نباتات و کنترل آفات و آلودگي‌هاي محصولات کشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. هرچند اين اصطلاح معاني وسيع‌تري هم دارد و شامل محصولاتي نظير بيوسيدها هم مي‌شود که براي کنترل آفات و بيماري‌هاي غيرگياهي (حشرات و موش‌هاي مولد بيماري) کاربرد دارند.
کاربرد آفت‌کش‌هاي گياهي عمدتاً براي حفظ سلامتي محصولات کشاورزي و جلوگيري از آلوده شدن آنها به انواع آفات و بيماري‌هاست. محصولاتي که در اين گروه قرار مي‌گيرند شامل علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها، تنظيم کننده‌هاي رشد گياه و مواد دافع حشرات مي‌شوند.
آفت‌کش‌ها در تأمين زنجيره غذايي انسان‌ها نقشي اساسي دارند. همه آفت‌کش‌ها حداقل يک ماده ضروري فعال دارند که نقش آن فعال سازي عملکرد آفت‌کش است. اين ماده فعال يا شيميايي است يا يک ميکروارگانيسم مثل باکتري يا ويروس است. در برخي موارد نقش اين ماده شيميايي گيج کردن حشره است. در بعضي موارد هم ماده فعال طعم گياه را براي حشره نامطبوع مي‌کند. اما معمولاً کار اصلي آفت‌کش از بين بردن آفت، علف يا قارچ مخرب است. آفت‌کش‌ها به طور وسيعي مي‌توانند در طبيعت پخش شوند و به گياهان و حيوانات و انسان‌ها آسيب برسانند. بعضي اوقات مقدار کمي از باقيمانده اين سموم به غذايي که ما مي‌خوريم راه پيدا مي‌کند. ميزان اين باقيمانده‌ها اگر از حدي بالاتر رود ممکن است براي سلامتي خطرناک و مضر باشد. روش‌هاي زيادي براي ورود باقيمانده سم به غذاي انسان وجود دارد. مثلاً باقيمانده سموم از طريق محصول کشاورزي که سم‌پاشي شده به غذايي که نهايتاً مي‌خوريم راه پيدا مي‌کند. همچنين، باقيمانده سموم مي‌تواند به آب آشاميدني، خاک و يا خوراک دام هم نفوذ کند و بدين ترتيب، غيرمستقيم به غذاي انسان راه پيدا کند. يک سم تنها زماني مجوز ورود به بازار اروپا را مي‌گيرد که امن بودن آن به صورت علمي ثابت شده باشد؛ بدين معنا که استفاده از اين سم ضرري براي سلامتي انسان و حيوان نداشته باشد و به محيط زيست آسيبي وارد نکند. نکته بسيار مهم اين است که بايد ميزان باقيمانده سم در ماده غذايي تا جايي که امکان دارد پايين باشد. اين کار با تعيين حداکثر ميزان مجاز باقيمانده سموم (MRL) انجام مي‌پذيرد که به صورت قانوني در کميسيون اروپا اعمال مي‌شود.
در اروپا تست باقيمانده سموم سالانه روي حدود 67 هزار نمونه مواد غذايي انجام مي‌شود. سازمان امنيت غذايي اروپا (EFSA) ميزان اثرگذاري ريسکي که سموم مي‌توانند بر سلامتي انسان داشته باشند را ارزيابي مي‌کند تا به اثبات علمي و قابل اتکا در اين خصوص برسند. سپس مدارک علمي را به کميسيون اروپا ارائه مي‌دهند تا کميسيون بر اساس آن داده‌ها ماده فعال پيشنهادي را تأييد يا رد کند. در سال 1993 که هنوز اين روند تأييد فعلي وجود نداشت، حدود هزار ماده فعال در بازار وجود داشت که 250 مورد از آنها مورد تأييد کميسيون اروپا بود. بقيه آن مواد امروز در بازار موجود نيست و حذف شده است. اين نشان دهنده سختگيري اتحاديه اروپا در توليد و تأمين غذاي سالم براي مصرف کنندگان است.