كود حيواني؛ گزارش جلسه کارگروه تحقیقات انجمن پسته ایران
رویکرد استفاده از کودهای حیوانی در باغ‌های پسته همواره با دو هدف بوده است؛ از یک منظر به عنوان منبع تغذیه‌ای و از منظر دیگر به عنوان یک ماده اصلاح کننده خاک که هزینه قابل توجهی هم به باغداران تحمیل می‌کند. در حال حاضر، در بین کارشناسان و باغداران این مناقشه وجود دارد که از هر دو منظر منبع کودی و اصلاح خاکی می‌توان منابع ارزان قیمت‌تری را بدون کاهش راندمان جایگزین کرد. برای رسیدن به پاسخی روشن به این سوال که آیا با شرایط موجود در خاک‌های مناطق پسته‌کاری می‌توان منابع کودی جایگزین پیدا کرد، در جلسه 25 مهرماه سال جاری با حضور فعالین پسته اعم از کارشناسان، محققان و باغداران این موضوع در انجمن پسته ایران به بحث و بررسی گذاشته شد. سوال آغازین جلسه این بود که آیا می‌توان کود حیوانی را حذف کرد؟
نتایج جلسه حاکی از آن بود که با توجه به ویژگی‌های خاک‌های مناطق پسته‌کاری کشور، دوره‌های آبیاری بالا و تجارب موفق باغداران با برداشت تناژ بالا و همچنین اذعان کارشناسان مبنی بر وجود برخی خصوصیات مفید در کودهای حیوانی، حذف این کودها توصیه نمی‌شود. هر چند به عقیده برخی کارشناسان در باغات مجهز به سیستم آبیاری تحت فشار، با دوره‌های آبیاری کوتاه مدت، امکان تأمین برخی از ویژگی‌های کودهای حیوانی از طرق جایگزین ممکن است وجود داشته باشد، اما باز هم به قطعیت و برای طولانی مدت نمی‌توان رأی به حذف دائمی کودهای حیوانی داد. برای استفاده از کودهای حیوانی در نظر گرفتن ملاحظاتی همچون شوری، اسیدیته، وضعیت خاک و آشنایی با فرآیند تبدیل و تجزیه کودهای حیوانی در خاک اهمیت دارد.
مستندات جلسه به شرح زیر است؛
محمدرضا نظری گفت: باید ببینیم که در آمریکا که متوسط 4 تن پسته برداشت می‌کنند و کود حیوانی هم استفاده نمی‌کنند چکار می‌کنند.
بهروز آگاه در پاسخ با اشاره به وضعیت باغداری در کالیفرنیا گفت: در آمریکا یک خاک دارند مثل طلا، یک آب دارند مثل قند و آب و هوای ایده آل دارند و شرایط آنها با وضعیت ما قابل مقایسه نیست.
حسین حکم آبادی در خصوص کود حیوانی گفت: ما به کود حیوانی به عنوان یک ماده غذایی صرف نگاه نمی‌کنیم، چرا که می‌توانیم با کودهای شیمیایی آن را جایگزین کنیم. خاک‌های مناطق پسته‌خیز ما یکی از خاک‌های فقیر از نظر ماده آلی است و همه خاک‌های ما زیر 0.5 درصد ماده آلی دارند. یکی از دلایلی که در قدیم محصول خوبی برداشت می‌شده به ماده آلی بر می‌گردد که قبلاً هر ساله به خاک اضافه می‌نمودند. به خاک باید به عنوان یک موجود زنده نگاه کرد که کلی میکرو ارگانیسم در آن زندگی می‌کنند. بدون ماده آلی می‌توانیم بگوییم که خاک دارد می‌میرد.
این پژوهشگر پسته اذعان کرد: در آمریکا نیز علی‌رغم اینکه 3 تا 4 درصد ماده آلی در خاک وجود دارد، باز هم مواد آلی از جمله کمپوست به خاک اضافه می‌کنند.
مدیر جهاد کشاورزی رفسنجان در موافقت با کود حیوانی گفت: در باغات با عملکرد بالا هیچ موردی وجود ندارد که کود حیوانی را حذف شده باشد. حسین رضایی افزود: در طرح تحقیقاتی که ما در رفسنجان از سال 92 داشتیم نشان داده شد که در شرایط مشابه کود شیمیایی قطعه‌هایی که کود حیوانی نخورده بودند هم از نظر تاج و هم از نظر میزان محصول به نصف کاهش پیدا کرده بودند.
دکتر هرمزد نقوی در تعریف خصوصیات کودهای حیوانی گفت: خصوصیات کود حیوانی را می‌توان در سه دسته‌بندی توضیح داد؛ اول خصوصیات بیولوژیک آنها، بعد شیمیایی که مقدار آن هم کم است و سپس خصوصیات فیزیکی آن که بخش مهمی از خصوصیات آن را شامل می شود. علاوه بر آن برخی خصوصیات مواد آلی ناشناخته است، مانند کلات‌هایی که از مواد آلی خارج می‌شوند و در منطقه ریشه موجب جذب بهتر عناصر میکرو می‌شود. به نظر من نباید ماده آلی را حذف کرد، ولی ملاحظات استفاده از آن به خصوص آلودگی‌ها و آفات و بیماری‌هایی که می‌توانند توسط کود دامی منتقل شوند را باید رعایت کرد.
دکتر سلمان محمودی با اشاره به هدف از اضافه کردن کود حیوانی افزود: اگر هدف از اضافه کردن کود حیوانی افزایش هوموس و فولویک باشد، می‌توان فرم‌های آماده این مواد را به خاک برسانیم و کود حیوانی را حذف کنیم. با دورهای آبیاری موجود در ایران، خصوصیات میکروبی خاک‌ها بوسیله کود حیوانی قابل اصلاح نیست. کود حیوانی در جاهایی که آبیاری غرقاب دارند، توصیه می‌شود. امروز که باغات به آبیاری قطره‌ای تجهیز می‌شوند باید بررسی کرد، آیا می‌توان با هزینه مشابه کود حیوانی جایگزین مناسبی برای کود حیوانی داشته باشیم؟
بهروز آگاه نیز در مخالفت با حذف کود حیوانی گفت: در مجموعه ما کود حیوانی همیشه استفاده می‌شود، ولی در جاهایی که سیستم آبیاری تحت فشار اجرا شده مصرف کود حیوانی کاهش پیدا کرده و یک سال در میان کود حیوانی می‌دهیم.
در ادامه سید جلال نعمت اله زاده ماهانی در خصوص شرایط استفاده از کود حیوانی گفت: به نظر من توصیه کلی نمی‌توان کرد، هر جا باید هدف از مصرف آن مشخص شود. این باغدار استان فارس افزود: کود حیوانی دو جا لازم است، جاهایی که نیاز به اصلاح خاک است و جاهایی که آبیاری غرقابی انجام می‌شود. برای زنده نگه داشتن میکرو ارگانیسم های خاک نیاز است کود حیوانی به خاک اضافه شود، در غیر این شرایط و در صورت وجود سیستم آبیاری تحت فشار، می‌توان هزینه کود حیوانی را صرف کودهای شیمیایی کرد.
وحید اردکانیان از فعالین پسته در استان خراسان گفت: تجربه ما در تربت جام این بوده که توانستیم از 15 سال گذشته با جایگزین کردن کاشت جو و منداب کود حیوانی را حذف کنیم. البته در تکمیل آن محلول‌پاشی و اسید هیومیک نیز استفاده کرده ایم. وی گفت: به نظر من با کاشت جو در یک دوره محدود، سدیم را از خاک بیرون می‌کشیم. در حالی که با کود حیوانی سدیم را به خاک اضافه می‌کنیم.