ماهنامه پسته- در سال‌های اخیر با افزایش نوسانات دمایی در فصل زمستان روغن پاشی زمستانه به یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی باغداران تبدیل شده است. با نزدیک شدن به نیمه بهمن‌ماه یکی از دغدغه‌های کشاورزان این است که آیا نیاز سرمایی درختان تأمین شده است و درختان امسال نیاز به روغن پاشی دارند؟ لازمه پاسخ دادن به این سؤال دانستن اطلاعات است تا به تصمیمی درست منجر شود.
درختان خزان کننده همانند پسته در چرخه‌ی رشد سالیانه خود به میزان مشخصی از سرما نیاز دارند تا پس از آن شرایط مناسب(فعل و انفعالات هورمونی) برای رشد و شکوفایی طبیعی جوانه‌ها فراهم شود. به حداقل زمان لازم از محدوده مشخصی از سرما که برای شروع رشد طبیعی گیاه نیاز است اصطلاحاً نیاز سرمایی گفته می‌شود. این نیاز سرمایی در ارقام مختلف پسته متفاوت است و با توجه به سن درخت می‌تواند تغییر کند. با توجه به تأثیر مستقیم ساعات سرمایی روی چرخه زندگی گیاه، عدم تأمین نیاز سرمایی می‌تواند اثرات نامطلوبی مانند: تلقیح نامناسب به دلیل ناهماهنگی بین بازشدن گل‌های نر و ماده، تأخیر در برگ دهی، کاهش بازده محصول، کاهش کیفیت میوه، ریزش جوانه‌های گل در پی داشته باشد.
در این چارچوب نخست باید دانست که میزان ساعات سرمایی و محدوده سرمای مورد نیاز چه مقدار است؟ طبق اظهار نظر کارشناسان برای ارقام موجود در ایران میزان ساعت مورد نیاز بین 600 تا 1200 ساعت اعلام شده است که برای ارقام زود گل همانند کله قوچی حد پایین و برای ارقام دیر گل همانند اکبری حد بالای آن در نظر گرفته می‌شود. در این تقسیم‌بندی ارقامی همانند اوحدی و احمد آقایی در محدوده میانی قرار می‌گیرند. قابل ذکر است که در خصوص اعداد ذکر شده با توجه به ضعف مطالعات و متغیرهای زیاد صراحتا ًنمی‌توان اظهار نظر کرد و به نظر می‌رسد که بهترین مبنای تصمیم گیری علاوه بر محدوده‌های فوق، تجارب شخصی و سوابق عملیات باغبانی طی سال‌های گذشته است.
از سویی مدل‌های متعددی برای تعیین ساعات سرمایی تعریف شده است که انتخاب هر کدام می‌تواند شرایط تصمیم‌گیری برای باغدار را تحت‌الشعاع قرار دهد. باید اذعان داشت که نتایج آن‌ها به طورکامل قابل اطمینان نیستند. برخی کارشناسان سرمای زیر 7 را ملاک اظهار نظرهای خود قرار می‌دهند و برخی دیگر با سهل گیرانه خواندن مدل زیر 7، محدوده 0 تا 7 درجه سانتیگراد را روش مناسب برای محاسبه نیاز سرمایی می‌دانند. این درحالی است که برای محاسبه نیاز سرمایی مدل دیگری نیز به نام مدل دینامیکی یا یوتا (UTAH) وجود دارد که اثرات گرم شدن هوا در فصل زمستان را نیز در محاسبات دخالت داده و ساعات خارج از محدوده محاسباتی را از مجموع ساعات سرمایی کسر می‌کند.
در این نوشته تلاش شده جهت درک بهتر موضوع میزان تأمین نیاز سرمایی شهرستان‌های کرمان و رفسنجان را با هر سه مدل محاسباتی نشان داده شود.
افزون بر مسائل ذکر شده، زمان شروع محاسبات نیاز سرمایی نیز محل مناقشه است. به عقیده برخی کارشناسان زمان شروع محاسبات سرمایی می‌تواند از ابتدای رکود درختان مبنای عمل قرار گیرد. در واقع باید توجه داشت که خزان درختان در باغات مختلف، متفاوت است.
متاسفانه ناآگاهی‌های ما محدود به موارد ذکر شده در بالا نمی‌شود و در خصوص زمان روغن پاشی و میزان مصرف نیز اطمینان خاطر وجود ندارد. کارشناسان در صورت عدم تأمین نیاز سرمایی عموماً توصیه می‌کنند که از نیمه دوم بهمن ماه روغن پاشی صورت گیرد. در حالی که ممکن است باغدارانی وجود داشته باشند که تجربه روغن پاشی بعد از زمان ذکر شده را نیز داشته باشند.
هدف از این نوشته رد یا تایید تأثیر روغن پاشی نیست، بلکه اذعان و اعتراف به این واقعیت است که اطلاعات و تحقیقات ما در خصوص نیاز سرمایی محدود و ناقص است و اظهار نظر قاطعانه در این خصوص با توجه به دشواری‌ها و ابعاد مسئله و ناآگاهی‌های ما آسان نیست. براین اساس بهترین تصمیم‌گیر برای پاشیدن یا نپاشیدن روغن، خود باغدار است که باغ خود را با تمام جزئیات می‌شناسد و تنها به اطلاعات خام و توان تجزیه و تحلیل این اطلاعات نیاز دارد.
شایان ذکر است که تحقیقات متعددی برای تعیین اثر روغن پاشی روی درختان پسته از حدود 17 سال پیش در آمریکا در جریان بوده است. نتایج این تحقیقات حاکی از این است که روغن پاشی باعث می‌شود که درختان زودتر از خواب بیدار شوند، حرکت جوانه و شکوفه‌دهی یکنواخت‌تر باشد و در مدت زمان کوتاه‌تری اتفاق افتد و محصول درختان روغن‌پاشی شده 5 روز زودتر قابل برداشت باشد.
باید خاطر نشان کرد: نتایج مطالعات روغن پاشی روی چهار پایه مختلف که رقم کرمان داشتند، نشان داد که بین این پایه‌ها در نتایج بدست آمده تفاوت معناداری وجود ندارد. این درحالی است که نتایج روغن پاشی در اواسط ماه‌های ژانویه (25 دی)، فوریه (26 بهمن) و مارس(24 اسفند) حاکی از این است که روغن پاشی در ژانویه و فوریه بطور معناداری روی تورم جوانه و گل دهی اثر دارد ولی روغن پاشی در اواسط ماه مارس اثری روی این پارامترها نداشته است. بر اساس مشاهدات هفتگی ثبت شده از شکوفه‌دهی، میوه‌نشینی و گسترش چتر درخت مشخص شد که رشد درخت پسته بخاطر پاشیدن روغن در اواسط ماه مارس کاهش می‌یابد.
باید توجه داشت که شواهد علمی به حدی نیستند که بتوان گفت با روغن پاشی، میوه نشینی بهبود می‌یابد و یا این‌که اندازه دانه بیشتر می‌شود.بررسی اثرات روغن بر روی درختان پسته نشان می‌دهد: استفاده مکرر از روغن‌ها باعث افزایش صدمه به درخت می‌شود. از آن‌جا که روغن‌های معدنی از کربن ساخته شده‌اند، این روغن‌ها براساس میزان کربن به روغن‌های سبک و سنگین تقسیم‌بندی می‌شوند. درخت باید روغنی را که روی پوستش پاشیده می‌شود، مورد سوخت و ساز قرار دهد و در حقیقت با افزایش یافتن این سوخت و ساز، رشد درخت سریع‌تر می‌شود. روغن‌هایی که حاوی تعداد مولکول کربن بیشتری هستند به زمان زیادتری برای سوخت و ساز کامل احتیاج دارند. این باعث می‌شود که تحت شرایط آب و هوایی سرد، درخت دچار تنش شود و آسیب ببیند.
در ذیل اطلاعات تامین نیاز سرمایی مربوط به شهرستان‌های کرمان و رفسنجان با مدل‌های رایج محاسباتی نیاز سرمایی ذکر شده است. در جداول 1 و 2 نیاز سرمایی تامین شده تا 7 بهمن ماه سال جاری، در دو بازه زمانی؛ از ابتدا آبان ماه و از نیمه آبان ماه، توسط هر سه مدل رایج محاسبه شده است.
جهت دانلود جداول کلیک نمائید.
