ویژگیهای ارقام و پایه های پسته

ویژگیهای ارقام پسته
در ایران حدود 90 رقم شناخته شده است که تعدادی از آنها به صورت گسترده و تجاری و برخی به صورت پراکنده و محدود کشت می شوند که خصوصیات مهمترین ارقام تجاری پسته به شرح زیر ارائه می شود:

رقم اوحدی: یکی از مهمترین ارقام تجاری پسته، بسیار معروف و سازگار در اکثر مناطق پسته کاری و 70-60 درصد باغات پسته رفسنجان را شامل می شود. ارتفاع درخت حدود 3 متر دارای رشد متوسط و تاج گسترده می باشد. اکثریت برگهای آن مرکب سه برگچه ای هستند و برگچه های انتهایی آن بزرگتر از برگچه های جانبی میباشد.
غالبیت انتهای خیلی زیاد و اغلب برگها مرکب برگچه ای هستند. متوسط گل، زودرس و سال آوری متوسطی دارد. در دهه اول شهریور قابل برداشت می باشد.

رقم کله قوچی : عملکرد نسبتا ًبالا، میوه فندقی و درشت از عوامل اصلی انتخاب وگسترش آن بوده است دارای شاخه های قوی و محکم تری نسبت به اوحدی می باشد. نسبت به کمبود آب و مواد غذایی حساسیت بیشتری دارد. در اکثر سالها به علت زودگلدهی مخصوصاً در مناطق سردسیر در معرض خطر سرمای بهاره می باشد. میان رس و با سال آوری متوسط می باشد دارای غابلیت انتهایی کمتر و قدرت تولید شاخه های جانبی بیشتری می باشد نهالهای بذری حاصل از این رقم نسبت به سمیت بر مقاوم می باشند. در دهه دوم شهریور قابل برداشت می باشد.

رقم احمدآقایی: از ارقام تجاری با میوه بادامی شکل، پوست استخوانی سفید و درشتی میوه در حال گسترش می باشد. متوسط گل و دیررس، دارای بیشترین شدت سال آوری که در صورت اعمال مدیریت صحیح داشت به مقدار زیادی قابل کنترل است.

رقم اکبری: از ارقام تجاری پسته و از نظر اقتصادی دارای بالاترین ارزش می باشد، میوه های آن بادامی شکل، کشیده و درشت هستند، از خصوصیات این رقم رشد رویشی زیاد با رگبرگهای متراکم و سطح وسیع برگ، محصول خوب، دیرگل و دیررس بوده که در دهه سوم شهریور قابل برداشت می باشد و از گرمازدگی خسارت بیشتری را متحمل می شود.

رقم بادامی زرند: میوه این رقم بادامی شکل، ریز و خنجر مانند و رنگی کدر دارد. منشاء آن از باغات قدیمی پسته واقع در منطقه زرند کرمان می باشد. اکثریت برگهای آن 5 برگچه ای هستند. رقمی زودگل و از ارقام خیلی زودرس و در نیمه اول مرداد ماه قابل برداشت است.

رقم خنجری دامغان: این رقم یکی از ارقام تجاری پسته منطقه دامغان است که میوه آن بادامی شکل می باشد. اکثریت برگهای آن مرکب 3 برگچه ای هستند و برگچه انتهایی بزرگتر از برگچه های جانبی است. رقمی دیر گل و متوسط رس و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است.

رقم ممتاز: میوه های این رقم بادامی شکل و مغز آن نسبت به سایر ارقام تجاری خوشمزه تر می باشد. اکثریت برگهای آن مرکب سه برگچه ای هستند. رقمی زودگل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است، از ارقام زود گل و دیررس به حساب می آید.

رقم سفید پسته نوق: این رقم از زمانهای گذشته در منطقه رفسنجان وجود داشته، به ویژه در منطقه نوق که آب و هوای گرمتری نسبت به رفسنجان دارد، گسترش بیشتری یافته است. میوه این رقم بادامی شکل و زودگل بوده که در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت و از ارقام دیررس می باشد.

رقم شاه پسند: این رقم نیز یکی از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان بوده که میوه آن بادامی شکل می باشد. اکثریت برگهای آن مرکب 3 برگچه هستند. رقمی دیرگل بوده و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت از ارقام متوسط رس می باشد.

پسته رقم قزوینی: منشاء آن منطقه قزوین بوده و در آنجا به نام پسته کله بزی معروف است. میوه آن بادامی شکل، ریز و دارای مغز نسبتاً سبز رنگ است. تعداد میوه موجود در هر خوشه بسیار زیاد است. اکثریت برگهای آن مرکب 3 برگچه ای هستند. رقمی دیر گل بوده و در اواسط مردادماه قابل برداشت و از ارقام خیلی زودرس می باشد.

ارقام مختلف پسته دارای تفاوت هایی از نظر زمان گلدهی هستند و می توان آنها را به 3 دسته تقسیم نمود:
ارقام زودگل : ایتالیایی ،سفید پسته نوق وکله قوچی
ارقام متوسط گل: اوحدی ، احمدآقایی و بادامی زرند                 
ارقام دیر گل :  ابراهیمی  ، جندقی ،  قزوینی و اکبری            

تنوع ارقام پسته از نظر گلدهی این امکان را میدهد که با توجه به سرمای دیررس، بارندگی و گرمای زودرس بهاری که از عوامل محدود کننده اقلیمی محسوب می شوند رقمی را انتخاب کرد که کمترین لطمه به گل و وضعیت گرده افشانی وارد گردد. زمان گلدهی ارقام مختلف تحت تأثیر شرایط محیطی از جمله اقلیم منطقه، نحوه تغذیه و کوددهی، آبیاری و بافت خاک قرار می گیرد.
زمان شروع رشد سریع مغز ارقام مختلف از اواخر خرداد ماه تا اواخر تیر ماه می باشد و مدت زمان لازم برای کامل شدن رشد مغز بین 45-25 روز متغیر است، ارقام مختلف از نظر زمان رسیدن محصول دارای تفاوت هایی می باشند و می توان آنها را به 5 گروه زیر تقسیم کرد:

ارقام خیلی زودرس(تا 31 مرداد ماه ): فندقی زودرس ، رضایی زودرس ،قزوینی خیلی زودرس و ایتالیایی خیلی زودرس
ارقام  زودرس (10-1 شهریور ) موسی آبادی،اوحدی ،قزوینی زودرس ،  ایتالیایی زودرس           
ارقام متوسط رس (20-11 شهریور) کله قوچی،سیریزی ، نیش کلاغی،خنجری دامغان، شاه پسند، امیری، سیف الدینی و بادامی          
ارقام دیر رس( 31-21شهریور) حسن زاده- بادامی زرند – احمد آقایی فندقی غفوری- اکبری- فندقی ریز بادامی
راور – هراتی – ممتاز- سفید پسته نوق ابراهیم آبادی- غلامرضایی
ارقام خیلی دیررس(10-1 مهر) فندقی 48 ، ابراهیمی و جندقی
در ارقام زودرس پرشدن مغز زودتر شروع می شود و در مدت کوتاهی نیز تکامل می یابد ودر ارقام دیررس زمان تکامل مغز طولانی تر می باشد.

یکی از عوامل سقط جنین و پوکی محصول در آخر فصل رشد، تاثیر درجه حرارتهای بالا در این مرحله از رشد میوه می باشد که منجر به سقط جنین می شود بنابراین بر حسب شرایط آب وهوایی موجود می توان ارقامی انتخاب کرد که زمان رشد مغز هم زمان با گرمای شدید نباشد.
ارقام زودرس در نیمه دوم مردادماه وارقام خیلی دیررس در اواخر مهر ماه قابل برداشت هستند. سطح زیر کشت ارقام خیلی زودرس محدود می باشد وبیشتر به صورت تازه خوری مصرف می شوند.
ارقام زودرس برای مناطقی که طول دوره رشد کوتاه می باشد مناسب هستند.
ارقام دیررس در مناطقی که احتمال بروز سرمای زودرس پائیزه یا بارندگی پاییزه وجود دارد مناسب نیستند و دچار آلودگی و کیفیت نامطلوب می شوند.

مهمترین پایه های پسته:
انتخاب پایه از مهمترین مسائلی است که در زمان احداث باغ پسته باید به آن توجه شود.هر چند که تمامی پیوندکهای ارقام پسته می توانند بر روی گونه های مختلف آن پیوند شوند، با این وجود در ایران از 3 گونه پسته اهلی (P.vera)، چاتلانقوش (P.khinjuk) و بنه (P.mutica) به عنوان پایه پسته استفاده می شود.
در بیش از 99 درصد باغهای پسته از گونه اهلی به عنوان پایه استفاده شده است. این گونه در مناطق مختلف ایران دارای تنوع ژنتیکی و فنوتیپی بسیار زیادی است. رشد اولیه آن زیاد و با پیوندکهای ارقام مختلف به خوبی سازگاری دارد ولی به نماتد مولد غده ریشه، گموز و ورتیسیلیوم حساس است. پایه بنه به عنوان یکی از پایه های مقاوم به نماتد مولد غده ریشه پسته و چاتلانقوش به عنوان پایه ای مقاوم به خشکی و کم آبی شناخته شده است.
در سایر کشورهای جهان از پایه های دیگری همچون P.terebinthus و P.atlantica و P.integerrima و  UCBIو PGI و PGII استفاده می کنند، که 3 پایه اخیر از دو رگ گیری بین گونه های P.integerrima × P.atlantica بدست آمده و با نامهای تجاری به فروش می رسند.
P.atlantica : به دلیل مقاومت بیشتر به سرما در مقایسه با P.integerrima متداولترین پایه مورد استفاده در ایالت کالیفرنیا می باشد. در سالهای اخیر به دلیل گسترش بیماری ورتیسیلیوم از پایه های مقاوم به آن همچون P.integerrima و دورگه های آن استفاده می شود.
P.integerrima : حساسترین پایه نسبت به سرما است. تحقیقات تغذیه ای نشان داده است که کارآیی این پایه در جذب برکمتر از P.atlantica است. بعد از اینکه مشخص شد این پایه نسبت به بیماری ورتیسیلیوم مقاوم است، کاربرد آن در باغات جدید الاحداث ایالت کالیفرنیا توسعه یافت.
دورگه های بین گونه ای: پایه های دورگه UCBI و PGII در میزان مقاومت به ورتیسیلیوم متفاوت هستند. P.integerrima مقاومترین پایه و P.atlantica حساسترین پایه نسبت به بیماری ورتیسیلیوم است. همچنین پایه دو رگه UCBI نیمه مقاوم تا مقاوم و پایه دو رگه PGII نیمه حساس تا حساس می باشد. پایه PGII در جذب روی، کارآیی نسبی بیشتری در مقایسه با P.terebinthus دارد، در حالیکه P.atlantica در حد وسط آنها قرار دارد و پایه های UCBI و P.integerrima کمترین میزان جذب را دارند.



منابع:
-    راهنمای پسته - 1381- دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی- بهمن پناهی ، علی اسماعیل پور ، فرزاد فربود ، منصور موذن پور کرمانی ، حسین فریور مهین
-    اصول کاربردی کاشت و مراقبت باغ پسته- 1384  -  میر بهروز غیبی ، سهراب جوادی خسرقی – نشر علوم کشاورزی کاربرد